ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΒΙΩΝΕΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η αξιοπιστία των πολιτικών βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών…Η συμμετοχή των πολιτών στα κόμματα συνεχώς φθίνει, η πολιτική μας σκηνή καταρρέει… Πού οδηγούμαστε; Μήπως τελικά τα δύο κόμματα κυρίως εξουσίας δεν λαμβάνουν τα μηνύματα των καιρών; Μήπως κινδυνεύουν να μετατραπούν σε παρωχημένους θεσμούς;

Πράγματι η φθίνουσα πορεία του δικομματισμού αποτελεί ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για το ελληνικό πολιτικό τοπίο της μεταπολιτευτικής περιόδου. Η μεν κυβερνητική παράταξη δεν κατόρθωσε κατά τα τέσσερα χρόνια άσκησης της εξουσίας να προχωρήσει τις επαγγελόμενες μεταρρυθμίσεις στο κράτος, την οικονομία, το εκπαιδευτικό σύστημα, την κοινωνική συνοχή, το περιβάλλον ή οποιοδήποτε άλλο πεδίο δημόσιας πολιτικής, ενώ παράλληλα σειρά σκανδάλων και κρουσμάτων διαφθοράς και κακοδιοίκησης αποδυνάμωσε το κεντρικό σύνθημα με το οποίο είχε επικρατήσει ήδη το 2004, δηλαδή την καταπολέμηση της διαφθοράς και της λεγόμενης «διαπλοκής». Από την άλλη πλευρά, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης αφ’ ενός απέτυχε να πείσει ότι ξεπέρασε τα συμπτώματα αλαζονείας και διγλωσσίας που σημάδεψαν την τελευταία περίοδο της κυβερνητικής του θητείας, αφ’ ετέρου δε, και αυτό είναι το κυριότερο, δεν άρθρωσε έναν πραγματικά νέο πολιτικό λόγο, ώστε να πείσει τους πολίτες ότι μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Εξάλλου, η εσωκομματική αντιπαράθεση κατά το δίμηνο μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου ανέδειξε ακόμη περισσότερο τους λόγους της αδυναμίας του ΠΑΣΟΚ να ανακάμψει. Στον αντίποδα, τα μικρότερα κόμματα περιορίζονται σε έναν καταγγελτικό λόγο διαμαρτυρίας, χωρίς να φλερτάρουν έστω με την προοπτική συμμετοχής στα βάρη και την ευθύνη της εξουσίας.
Προσωπικά δεν πιστεύω ότι στα σύγχρονα μοντέλα δημοκρατίας υπάρχει εναλλακτική λύση ως προς το θεσμό των πολιτικών κομμάτων. Το ερώτημα είναι εάν η κρίση θα οδηγήσει σε μία «δημιουργική καταστροφή» των σημερινών κομματικών σχηματισμών και στον κατακερματισμό του πολιτικού σκηνικού ή θα επιτύχει η πολιτική τάξη να «αυτοανανεωθεί». Σε κάθε περίπτωση ζητούμενο είναι σήμερα να αναδειχθεί ένα όραμα-σχέδιο για την πολιτεία, να παραχθούν ιδέες και προτάσεις σε επιμέρους τομείς δημόσιας πολιτικής που θα γεννήσουν νέες προσδοκίες για τους πολίτες και θα οδηγήσουν σε απτά αποτελέσματα για την καθημερινότητά τους. Ίσως η απουσία της Πολιτικής στην ουσία της να αποτελεί το μεγάλο πρόβλημα για τα πολιτικά κόμματα σήμερα.

Το σύγχρονο κράτος πρόνοιας βιώνει μια άνευ προηγουμένου κρίση και αμφισβήτηση. Θύμα των διαδικασιών που συνηθίσαμε να ονομάζουμε “παγκοσμιοποίηση” αλλά και των “συντεχνιακών” και γραφειοκρατικών υπερβολών που ιστορικά το συνόδευσαν, το κοινωνικό κράτος δεν μπορεί παρά να αποτελεί μια σημαντική παράμετρο της σύγχρονης προβληματικής για τα κοινωνικά δικαιώματα. Εκτιμάτε πώς οι γενεές που έρχονται θα πρέπει να ανησυχούν; Ή αυτή η κατάσταση δείχνει πως πιθανόν ο καπιταλισμός να έχει φτάσει στα όριά του;

Η ελληνική κοινωνία έχει προ πολλού εισέλθει στην εποχή της ανασφάλειας. Ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας έχει σήμερα περιορισμένη πρόσβαση σε αγαθά που θεωρούνταν αυτονόητα στα σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη. Είναι ο κόσμος των ανέργων, των κοινωνικά αποκλεισμένων και των φτωχών, που απαρτίζουν το 1/3 περίπου των κατοίκων της ελληνικής επικράτειας.
Από την άλλη πλευρά η αποτελεσματικότητα των κοινωνικών μεταβιβάσεων στη χώρα μας είναι εξαιρετικά χαμηλή. Αποδεικνύεται εν τοις πράγμασι ότι παρ’ όλο που οι κοινωνικές δαπάνες ανέρχονται στο 26% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου όσο και ο μέσος όρος σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ωστόσο το κοινωνικό κράτος αποτελεί ένα φάντασμα. Οι πολιτικές καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού χαρακτηρίζονται ως ατελέσφορες ή ανεπαρκείς, το επίπεδο των υπηρεσιών υγείας χαμηλό και η πρόσβαση σε αυτές εξαιρετικά χρονοβόρα, δαπανηρή και συχνά «διαμεσολαβημένη». Χωρίς αμφιβολία βρισκόμαστε μπροστά σε μία μακροχρόνια και εντεινόμενη κρίση των θεσμών του κοινωνικού κράτους, σε ολόκληρη την Ευρώπη. Όμως δεν ανήκω σε εκείνους που πείθονται από την καταστροφολογική κριτική που ασκείται ως προς την ικανότητα επιβίωσης του κοινωνικού κράτους. Είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι ο σεβασμός των κοινωνικών δικαιωμάτων, η ανάπτυξη μηχανισμών κοινωνικής αλληλεγγύης και, ευρύτερα, η αναζωογόνηση του κοινωνικού κράτους δεν είναι μόνο αναγκαία αλλά και εφικτή. Όλα αυτά προϋποθέτουν όμως την επεξεργασία νέων εργαλείων κοινωνικής προστασίας και πρωτίστως την αντίδραση της κοινωνίας απέναντι στην επιβουλή των κεκτημένων από συγκεκριμένα κέντρα πολιτικής και οικονομικής ισχύος.

Η διοικητική διαίρεση της χώρας, όπως είναι σήμερα, έχει αποδειχθεί πλέον μη λειτουργική. Μεταξύ άλλων, διαπιστώνεται ο ανορθολογικός κατακερματισμός των επιμέρους διοικητικών μονάδων σε όλα τα επίπεδα της διοικητικής διαίρεσης: Τόσο στο αποκεντρωτικό επίπεδο των Περιφερειών όσο και στο αυτοδιοικητικό επίπεδο των νομαρχιών και των δήμων ο αριθμός και, αντίστοιχα, το μέγεθος των διοικητικών μονάδων είναι ασύμβατος με την άσκηση αποτελεσματικής και αποδοτικής διοίκησης, ενίοτε και με την ίδια τη βιωσιμότητά τους. Ποια η δική σας πρόταση; Τι πρέπει να γίνει;

Συμφωνώ μαζί σας ότι λαμβανομένων υπόψη των σημερινών πληθυσμιακών οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων απαιτείται μία γενναία αναδιάρθρωση του διοικητικού χάρτη της χώρας. Θεωρώ ότι οι προτάσεις που έχουν υποβληθεί από την ΚΕΔΚΕ και την ΕΝΑΕ κινούνται, σε γενικές γραμμές, στη σωστή κατεύθυνση. Μεταξύ αυτών των προτάσεων θα ήθελα να τονίσω ιδίως τη μείωση του αριθμού των δήμων και τη λειτουργία των περιφερειών ως δεύτερου βαθμού αυτοδιοίκησης, ενώ αναγκαία θεωρώ επίσης την οργάνωση των δύο μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας υπό τη μορφή της μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Είναι όμως σημαντικό οι μεταρρυθμίσεις αυτές να γίνουν με την ευρύτερη δυνατή συναίνεση των τοπικών κοινωνιών. Είναι σημαντικό επίσης να δοθούν κίνητρα για τις συγχωνεύσεις δήμων, να ενισχυθούν οι αρμοδιότητες των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και να κατοχυρωθεί επιτέλους η δημοσιονομική τους αυτοτέλεια. Επιτρέψτε μου επίσης να τονίσω κάτι ακόμα: η ενίσχυση της αυτοδιοίκησης αποτελεί κατά τη γνώμη μου εξαιρετικά κρίσιμη παράμετρο αφ’ ενός για την αναζωογόνηση των δημοκρατικών θεσμών και αφ’ ετέρου για την άσκηση κοινωνικής και περιβαλλοντικής πολιτικής με αποτελεσματικότερο και αποδοτικότερο τρόπο.

Εκτιμάτε πώς τα φαινόμενα διαφθοράς είναι πολύ πιο σύνθετα, συναρτώνται με συγκεκριμένες δυσλειτουργίες του πολιτικού συστήματος, με απαρχαιωμένα μοντέλα οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης, με την υποχρηματοδότηση των ανεξάρτητων Αρχών και των ελεγκτικών μηχανισμών, με την κομματοκρατία, την αναξιοκρατία, την παγίωση μιας νοσηρής διοικητικής κουλτούρας;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διαφθορά δεν οφείλεται στο γεγονός ότι κάποιοι μεμονωμένοι πολιτικοί ή δημόσιοι υπάλληλοι ή δικαστές τυγχάνει να διαθέτουν περιορισμένες ηθικές αντιστάσεις, ούτε μπορεί να αντιμετωπίζεται με ηθικολογικές παραινέσεις και, τελικά, με προσφυγή στην ποινική Δικαιοσύνη. Τα φαινόμενα διαφθοράς είναι πράγματι πολύ πιο σύνθετα.
Οι ηθικές σταυροφορίες, οι εντυπωσιακές προσαγωγές και η μεταβίβαση του βάρους σε επίπεδο ατομικών ευθυνών δεν πρόκειται ασφαλώς να προσφέρουν λύσεις απέναντι στα φαινόμενα διαφθοράς. Η ευθύνη είναι συλλογική, ανήκει στην πολιτεία και πρωτίστως στην πολιτική τάξη, που αντί να προχωρήσει σε γενναίες θεσμικές παρεμβάσεις αναλώνεται σε μικροκομματικές αντεγκλήσεις χωρίς άλλο αντίκρισμα εκτός από την περαιτέρω απαξίωση της πολιτικής.