Εφημερίδα ΈΘΝΟΣ, 31/1/2012
Η δεκαετία του 2000 σημαδεύτηκε από την υποχώρηση της σοσιαλδημοκρατίας. Στην Ευρώπη ενισχύθηκαν τα δεξιά κόμματα, ενώ όσες σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις άσκησαν εξουσία, κατ’ ουσίαν εφάρμοσαν νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές. Η χρηματοπιστωτική και δημοσιονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, μεταφέροντας τις ιδεολογικοπολιτικές τομές από τη διάκριση μεταξύ κεντροαριστεράς και κεντροδεξιάς στην αντιμαχία ανάμεσα σε υποστηρικτές και αντιπάλους των νεοφιλελεύθερων επιλογών. Στην πράξη, λοιπόν, η διαιρετική τομή μετατοπίστηκε στα αριστερά της ασθμαίνουσας σοσιαλδημοκρατίας, η οποία υπέστη σοβαρές απώλειες τόσο στο εκλογικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο πολιτικής αξιοπιστίας.
Στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Ισπανία, πρακτικά και στην Ιταλία, τις πέντε μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες, κυβερνούν σήμερα δεξιά κόμματα. Οι αποκλίσεις μεταξύ τους είναι σημαντικές ως προς την αντίληψη για το μέλλον της Ευρώπης και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για τη διάσωση του ευρώ. Ομως, στο εσωτερικό παραμένουν αδιαπραγμάτευτες οι σκληρές μονεταριστικές πολιτικές, που διευρύνουν τις κοινωνικές ανισότητες και αποδομούν τα υπολείμματα των αναδιανεμητικών μηχανισμών του κοινωνικού κράτους. Από την άλλη πλευρά, τα αντιπολιτευόμενα κεντροαριστερά κόμματα δεν έχουν επεξεργαστεί ολοκληρωμένες προτάσεις εξόδου από την κρίση και εξειδίκευσης των αρχών δικαιοσύνης και κοινωνικής αλληλεγγύης από τις οποίες (υποτίθεται ότι) εμφορούνται.
Είναι όμως εφικτή σήμερα η άρθρωση ενός εναλλακτικού πολιτικού λόγου και η υλοποίηση μίας διαφορετικής πολιτικής; Η σοσιαλδημοκρατία έχει εγκαταλείψει προ πολλού το παραδοσιακό της οπλοστάσιο, με βάση το οποίο οικοδομήθηκαν τα ισχυρά κοινωνικά κράτη της μεταπολεμικής περιόδου. Η υπέρβαση των «κρατικιστικών» μοντέλων οργάνωσης των αναδιανεμητικών μηχανισμών είχε άλλωστε συντελεστεί ήδη τη δεκαετία του 1990, υπό τον μανδύα του ιδεολογικού αναθεωρητισμού που βαφτίστηκε «Τρίτος Δρόμος», σε μία εποχή κατίσχυσης της σοσιαλδημοκρατίας και στις δύο όχθες του Ατλαντικού.
Υστερα όλα αυτά απώλεσαν την αίγλη τους, εν μέσω της ανάκαμψης νεοφιλελεύθερων ή συντηρητικών κομμάτων, και ό,τι απέμεινε παρασύρθηκε από την κρίση. Αν το παραδοσιακό κοινωνικό κράτος πέθανε οριστικά και ο «Τρίτος Δρόμος» εγκαταλείφθηκε άδοξα πριν προλάβει να αποδείξει ότι διαφέρει ουσιωδώς από τις υπολειμματικές προνοιακές φιλανθρωπίες αγγλοσαξονικής κοπής, τότε τι απομένει στη σημερινή σοσιαλδημοκρατία; Ο Γ. Παπανδρέου, ως πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, επιχείρησε το 2010 να επεξεργαστεί έναν «Τέταρτο Δρόμο», που δεν πρόλαβε να συγκεκριμενοποιηθεί εν μέσω ατελέσφορων Μνημονίων και αυτοκαταστροφικών δημοψηφισμάτων. Ισως, λοιπόν, η τελευταία παρτίδα πριν από την εν τοις πράγμασιν απορρόφηση της σοσιαλδημοκρατίας από τον νεοφιλελευθερισμό να παιχθεί στο εγχείρημα ανανοηματοδότησης της σχέσης του δημοκρατικού σοσιαλισμού με τις αρχές του κοινωνικού κράτους δικαίου σε ένα νέο ευρωπαϊκό θεσμικό οικοδόμημα.
Στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Ισπανία, πρακτικά και στην Ιταλία, τις πέντε μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες, κυβερνούν σήμερα δεξιά κόμματα. Οι αποκλίσεις μεταξύ τους είναι σημαντικές ως προς την αντίληψη για το μέλλον της Ευρώπης και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για τη διάσωση του ευρώ. Ομως, στο εσωτερικό παραμένουν αδιαπραγμάτευτες οι σκληρές μονεταριστικές πολιτικές, που διευρύνουν τις κοινωνικές ανισότητες και αποδομούν τα υπολείμματα των αναδιανεμητικών μηχανισμών του κοινωνικού κράτους. Από την άλλη πλευρά, τα αντιπολιτευόμενα κεντροαριστερά κόμματα δεν έχουν επεξεργαστεί ολοκληρωμένες προτάσεις εξόδου από την κρίση και εξειδίκευσης των αρχών δικαιοσύνης και κοινωνικής αλληλεγγύης από τις οποίες (υποτίθεται ότι) εμφορούνται.
Είναι όμως εφικτή σήμερα η άρθρωση ενός εναλλακτικού πολιτικού λόγου και η υλοποίηση μίας διαφορετικής πολιτικής; Η σοσιαλδημοκρατία έχει εγκαταλείψει προ πολλού το παραδοσιακό της οπλοστάσιο, με βάση το οποίο οικοδομήθηκαν τα ισχυρά κοινωνικά κράτη της μεταπολεμικής περιόδου. Η υπέρβαση των «κρατικιστικών» μοντέλων οργάνωσης των αναδιανεμητικών μηχανισμών είχε άλλωστε συντελεστεί ήδη τη δεκαετία του 1990, υπό τον μανδύα του ιδεολογικού αναθεωρητισμού που βαφτίστηκε «Τρίτος Δρόμος», σε μία εποχή κατίσχυσης της σοσιαλδημοκρατίας και στις δύο όχθες του Ατλαντικού.
Υστερα όλα αυτά απώλεσαν την αίγλη τους, εν μέσω της ανάκαμψης νεοφιλελεύθερων ή συντηρητικών κομμάτων, και ό,τι απέμεινε παρασύρθηκε από την κρίση. Αν το παραδοσιακό κοινωνικό κράτος πέθανε οριστικά και ο «Τρίτος Δρόμος» εγκαταλείφθηκε άδοξα πριν προλάβει να αποδείξει ότι διαφέρει ουσιωδώς από τις υπολειμματικές προνοιακές φιλανθρωπίες αγγλοσαξονικής κοπής, τότε τι απομένει στη σημερινή σοσιαλδημοκρατία; Ο Γ. Παπανδρέου, ως πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, επιχείρησε το 2010 να επεξεργαστεί έναν «Τέταρτο Δρόμο», που δεν πρόλαβε να συγκεκριμενοποιηθεί εν μέσω ατελέσφορων Μνημονίων και αυτοκαταστροφικών δημοψηφισμάτων. Ισως, λοιπόν, η τελευταία παρτίδα πριν από την εν τοις πράγμασιν απορρόφηση της σοσιαλδημοκρατίας από τον νεοφιλελευθερισμό να παιχθεί στο εγχείρημα ανανοηματοδότησης της σχέσης του δημοκρατικού σοσιαλισμού με τις αρχές του κοινωνικού κράτους δικαίου σε ένα νέο ευρωπαϊκό θεσμικό οικοδόμημα.