Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 17/06/2008
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι «εκτός μόδας». Τη θυμόμαστε συνήθως όταν κάποιος επίτροπος απειλεί με κυρώσεις ή παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ή όταν έρχεται η ώρα των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων. Όμως και η Ευρώπη μάλλον προσεγγίζει τους πολίτες της ως «οικονομικές μονάδες», που κυκλοφορούν, εργάζονται και καταναλώνουν ελεύθερα, αλλά κατ ουσίαν στερούνται πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Πρόκειται για το λεγόμενο δημοκρατικό και κοινωνικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την περιορισμένη δημοκρατική συμμετοχή στη λήψη των κοινοτικών αποφάσεων, την πολυδαίδαλη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, την απουσία νομικά δεσμευτικών κοινωνικών εγγυήσεων σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών.
Διαπιστώνεται λοιπόν μία αμοιβαία αδιαφορία. Κλασικό παράδειγμα η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβόνας, που υπογράφηκε τον περασμένο Δεκέμβριο και κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα, αλλά πέρασε μάλλον απαρατήρητη στον δημόσιο διάλογο. Ελάχιστοι ενδιαφέρθηκαν πραγματικά για το περιεχόμενο της νέας Συνθήκης. Και όμως, αργά αλλά σταθερά, ολοένα περισσότερες κυριαρχικές αρμοδιότητες των εθνικών κρατών μεταφέρονται στα άδυτα των κοινοτικών οργάνων. Ολοένα μεγαλύτερο μέρος της νομοθεσίας αποφασίζεται εκτός εθνικών Κοινοβουλίων. Ήδη η πλειονότητα του ισχύοντος δικαίου παράγεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και απλώς ενσωματώνεται στην ελληνική έννομη τάξη. Όμως, λες και υπάρχει μία συνωμοσία σιωπής, η ελληνική κοινωνία, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές, ελάχιστα ενδιαφέρεται για την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Ερήμην των ευρωπαϊκών λαών και χωρίς εμπνευσμένη ηγεσία η Ευρώπη κινδυνεύει να παραμείνει ένα πολιτικά πολυδιασπασμένο, αλλά πολιτιστικά ομογενοποιούμενο «φρούριο», χάνοντας το κοινωνικό της πρόσωπο, όλες εκείνες τις κοινωνικές εγγυήσεις που τη διαφοροποιούν από το αμερικανικό μοντέλο του άκρατου οικονομικού φιλελευθερισμού. Ταυτόχρονα συρρικνώνονται σταδιακά θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα, διαβρώνονται βασικές ελευθερίες, αποψιλώνονται κατακτήσεις για τις οποίες οι λαοί και οι εργαζόμενοι αγωνίστηκαν πολλές δεκαετίες. Πρωτίστως απουσιάζει η ουσιαστική δημοκρατική συμμετοχή κατά τη διαμόρφωση των μεγάλων πολιτικών αποφάσεων για το μέλλον της Ευρώπης και των λαών της. Την ίδια στιγμή η Ευρώπη είναι απούσα ως αυτόνομος παίκτης στη διεθνή σκακιέρα και σύρεται άφωνη πίσω από τις εκάστοτε επιλογές των ΗΠΑ σε ζητήματα εξωτερικής – αμυντικής πολιτικής.
Μήπως η απότομη διεύρυνση από τα 15 στα 27 κράτη-μέλη αποτέλεσε την ταφόπλακα της ιδέας μιας ισχυρής πολιτικής Ευρώπης; Πώς θα μπορούσε να εκδημοκρατιστεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τη στιγμή που δεν είναι δυνατόν σήμερα να γίνεται λόγος για έναν ευρωπαϊκό δήμο, για κοινές αξίες, για μία ενιαία ευρωπαϊκή κοινωνία πολιτών; Πώς θα ενισχυθεί η δημοκρατία και θα προστατευθούν τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα όταν οι πολίτες δεν φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει τις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται; Πότε θα γίνει αντιληπτό ότι πολύ σύντομα οι διαδηλώσεις έξω από τα υπουργεία Οικονομίας ή Αγροτικής Ανάπτυξης ίσως να έχουν ελάχιστη σημασία, αφού οι αποφάσεις θα λαμβάνονται αλλού;
Το μέλλον της Ευρώπης δεν είναι προκαθορισμένο και προαποφασισμένο, τουλάχιστον όπως σήμερα έχουν ακόμη τα πράγματα. Μία Ευρώπη δημοκρατική και κοινωνική δεν πρόκειται όμως να συγκροτηθεί εάν δεν αποφασίσουν οι πολίτες να συμμετάσχουν και να συγκαθορίσουν με τη στάση, ή με την αντίστασή τους, την ευρωπαϊκή φυσιογνωμία.
Διαπιστώνεται λοιπόν μία αμοιβαία αδιαφορία. Κλασικό παράδειγμα η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβόνας, που υπογράφηκε τον περασμένο Δεκέμβριο και κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα, αλλά πέρασε μάλλον απαρατήρητη στον δημόσιο διάλογο. Ελάχιστοι ενδιαφέρθηκαν πραγματικά για το περιεχόμενο της νέας Συνθήκης. Και όμως, αργά αλλά σταθερά, ολοένα περισσότερες κυριαρχικές αρμοδιότητες των εθνικών κρατών μεταφέρονται στα άδυτα των κοινοτικών οργάνων. Ολοένα μεγαλύτερο μέρος της νομοθεσίας αποφασίζεται εκτός εθνικών Κοινοβουλίων. Ήδη η πλειονότητα του ισχύοντος δικαίου παράγεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και απλώς ενσωματώνεται στην ελληνική έννομη τάξη. Όμως, λες και υπάρχει μία συνωμοσία σιωπής, η ελληνική κοινωνία, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές, ελάχιστα ενδιαφέρεται για την ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Ερήμην των ευρωπαϊκών λαών και χωρίς εμπνευσμένη ηγεσία η Ευρώπη κινδυνεύει να παραμείνει ένα πολιτικά πολυδιασπασμένο, αλλά πολιτιστικά ομογενοποιούμενο «φρούριο», χάνοντας το κοινωνικό της πρόσωπο, όλες εκείνες τις κοινωνικές εγγυήσεις που τη διαφοροποιούν από το αμερικανικό μοντέλο του άκρατου οικονομικού φιλελευθερισμού. Ταυτόχρονα συρρικνώνονται σταδιακά θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα, διαβρώνονται βασικές ελευθερίες, αποψιλώνονται κατακτήσεις για τις οποίες οι λαοί και οι εργαζόμενοι αγωνίστηκαν πολλές δεκαετίες. Πρωτίστως απουσιάζει η ουσιαστική δημοκρατική συμμετοχή κατά τη διαμόρφωση των μεγάλων πολιτικών αποφάσεων για το μέλλον της Ευρώπης και των λαών της. Την ίδια στιγμή η Ευρώπη είναι απούσα ως αυτόνομος παίκτης στη διεθνή σκακιέρα και σύρεται άφωνη πίσω από τις εκάστοτε επιλογές των ΗΠΑ σε ζητήματα εξωτερικής – αμυντικής πολιτικής.
Μήπως η απότομη διεύρυνση από τα 15 στα 27 κράτη-μέλη αποτέλεσε την ταφόπλακα της ιδέας μιας ισχυρής πολιτικής Ευρώπης; Πώς θα μπορούσε να εκδημοκρατιστεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τη στιγμή που δεν είναι δυνατόν σήμερα να γίνεται λόγος για έναν ευρωπαϊκό δήμο, για κοινές αξίες, για μία ενιαία ευρωπαϊκή κοινωνία πολιτών; Πώς θα ενισχυθεί η δημοκρατία και θα προστατευθούν τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα όταν οι πολίτες δεν φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει τις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται; Πότε θα γίνει αντιληπτό ότι πολύ σύντομα οι διαδηλώσεις έξω από τα υπουργεία Οικονομίας ή Αγροτικής Ανάπτυξης ίσως να έχουν ελάχιστη σημασία, αφού οι αποφάσεις θα λαμβάνονται αλλού;
Το μέλλον της Ευρώπης δεν είναι προκαθορισμένο και προαποφασισμένο, τουλάχιστον όπως σήμερα έχουν ακόμη τα πράγματα. Μία Ευρώπη δημοκρατική και κοινωνική δεν πρόκειται όμως να συγκροτηθεί εάν δεν αποφασίσουν οι πολίτες να συμμετάσχουν και να συγκαθορίσουν με τη στάση, ή με την αντίστασή τους, την ευρωπαϊκή φυσιογνωμία.