Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, 1/3/2011
Ήδη από τη δεκαετία του ’80 καλλιεργήθηκε το ιδεολόγημα ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές, όταν η Θάτσερ υποστήριξε ότι ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί μονόδρομο. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ο μονοπολικός πλέον κόσμος προβλήθηκε όχι απλώς ως ο καλύτερος δυνατός, αλλά ως ο μόνος εφικτός. Το περιβόητο «τέλος της Ιστορίας» δεν έκρυβε όμως τίποτε άλλο πέρα από τη βούληση των κρατούντων να παγιώσουν την ηγεμονία τους.
Οι διαρκείς πολεμικές συρράξεις, η ανάδυση νέων οικονομικών υπερδυνάμεων και η εμφάνιση της νέας τρομοκρατίας τα προηγούμενα είκοσι χρόνια επιχειρήθηκε να εξηγηθούν ως απλές παρενθέσεις στην αδιατάρακτη εξέλιξη του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος και της Pax Americana. Όλα θεωρούνταν προβλέψιμα, ελέγξιμα, καθυποτάξιμα σε κανονικότητες μη επιδεχόμενες αλλαγής.
Η πλειονότητα των λαών έμοιαζε να έχει πειστεί ότι το αόρατο χέρι της ελεύθερης αγοράς και η πανοπτική ισχύς της μοναδικής υπερδύναμης αποτελούν τη μόνη οδό. Στην πραγματικότητα όμως κόχλαζαν υπόγειες συγκρούσεις, κεντρόφυγες δυνάμεις, απρόβλεπτες διεργασίες. Μπορεί οι μεγάλες ουτοπίες του 20ού αιώνα να μη βρίσκουν πια πρόθυμους ακροατές, όμως στον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του 21ου αιώνα αποδείχθηκε ότι όλα είναι πιθανά, εφικτά και ανοιχτά. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν αποτέλεσε τελικά το τέλος, αλλά την επαναρύθμιση του ιστορικού χρόνου. Καμιά ανακουφιστική βεβαιότητα, κανένα αρραγές σύστημα ιδεών, καμιά αμετακίνητη σταθερά δεν θεμελιώνεται έκτοτε.
Ποιος μπορούσε να προβλέψει την παγκόσμια οικονομική κρίση των τελευταίων τριών ετών ή να προδικάσει την εξέλιξή της; Ποιος φανταζόταν ότι οι ΗΠΑ θα μετατρέπονταν σε εργαστήρι κεϊνσιανών πειραμάτων και η κοινωνική Ευρώπη σε πρωθιέρεια μονεταριστικών επιλογών; Ποιος δεν θα χαρακτηριζόταν τρελός πριν από έναν μήνα αν υποστήριζε ότι οι λαοί της Τυνησίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης θα ανέτρεπαν σε ελάχιστες μέρες αυταρχικά καθεστώτα παγιωμένα επί δεκαετίες; Ποιος μπορεί σήμερα να προδικάσει ποια θα είναι η τύχη του ευρώ τους επόμενους μήνες; Η πολιτική δεν συνιστά μόνο την τέχνη του εφικτού, αλλά και τον σχεδιασμό του ανέφικτου. Τα τελευταία χρόνια, με τη σύγκλιση των ιδεολογιών και την επικράτηση του φαντασιακού περί μηδενικών εναλλακτικών, προβλήθηκε ως θέσφατο ότι η πολιτική δεν συνιστά πλέον παρά διαχείριση αυστηρά οριοθετημένων πεδίων.
Η απομάγευση της πολιτικής εξυπηρετούσε προφανώς όσους επιθυμούν να μην αλλάξει τίποτα. Δεν είναι λοιπόν δυσεξήγητη η επικοινωνιακή τακτική των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων που επιρρίπτουν όλη την ευθύνη των επιλογών τους σε άλλες πλάτες, επικαλούμενες μια έκτακτη κατάσταση, τις αγορές, τα μεγάλα funds, την ηγεμονική Γερμανία, το Διευθυντήριο των Βρυξελλών, το ΔΝΤ.
Όλα αυτά αποτελούν όντως τμήμα της πραγματικότητας. Ωστόσο, σε τέτοιες ακριβώς περιόδους απαιτείται μια άλλη αντίληψη περί πολιτικής, καθώς στους λαούς σταδιακά διαμορφώνεται η πεποίθηση ότι σήμερα ζητούμενο δεν είναι η διαχείριση του εφικτού, αλλά η πραγματοποίηση του ανέφικτου. Το ερώτημα είναι ποια συλλογικά υποκείμενα θα κατορθώσουν να το εκφράσουν και να το κάνουν πράξη.
Οι διαρκείς πολεμικές συρράξεις, η ανάδυση νέων οικονομικών υπερδυνάμεων και η εμφάνιση της νέας τρομοκρατίας τα προηγούμενα είκοσι χρόνια επιχειρήθηκε να εξηγηθούν ως απλές παρενθέσεις στην αδιατάρακτη εξέλιξη του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος και της Pax Americana. Όλα θεωρούνταν προβλέψιμα, ελέγξιμα, καθυποτάξιμα σε κανονικότητες μη επιδεχόμενες αλλαγής.
Η πλειονότητα των λαών έμοιαζε να έχει πειστεί ότι το αόρατο χέρι της ελεύθερης αγοράς και η πανοπτική ισχύς της μοναδικής υπερδύναμης αποτελούν τη μόνη οδό. Στην πραγματικότητα όμως κόχλαζαν υπόγειες συγκρούσεις, κεντρόφυγες δυνάμεις, απρόβλεπτες διεργασίες. Μπορεί οι μεγάλες ουτοπίες του 20ού αιώνα να μη βρίσκουν πια πρόθυμους ακροατές, όμως στον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του 21ου αιώνα αποδείχθηκε ότι όλα είναι πιθανά, εφικτά και ανοιχτά. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν αποτέλεσε τελικά το τέλος, αλλά την επαναρύθμιση του ιστορικού χρόνου. Καμιά ανακουφιστική βεβαιότητα, κανένα αρραγές σύστημα ιδεών, καμιά αμετακίνητη σταθερά δεν θεμελιώνεται έκτοτε.
Ποιος μπορούσε να προβλέψει την παγκόσμια οικονομική κρίση των τελευταίων τριών ετών ή να προδικάσει την εξέλιξή της; Ποιος φανταζόταν ότι οι ΗΠΑ θα μετατρέπονταν σε εργαστήρι κεϊνσιανών πειραμάτων και η κοινωνική Ευρώπη σε πρωθιέρεια μονεταριστικών επιλογών; Ποιος δεν θα χαρακτηριζόταν τρελός πριν από έναν μήνα αν υποστήριζε ότι οι λαοί της Τυνησίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης θα ανέτρεπαν σε ελάχιστες μέρες αυταρχικά καθεστώτα παγιωμένα επί δεκαετίες; Ποιος μπορεί σήμερα να προδικάσει ποια θα είναι η τύχη του ευρώ τους επόμενους μήνες; Η πολιτική δεν συνιστά μόνο την τέχνη του εφικτού, αλλά και τον σχεδιασμό του ανέφικτου. Τα τελευταία χρόνια, με τη σύγκλιση των ιδεολογιών και την επικράτηση του φαντασιακού περί μηδενικών εναλλακτικών, προβλήθηκε ως θέσφατο ότι η πολιτική δεν συνιστά πλέον παρά διαχείριση αυστηρά οριοθετημένων πεδίων.
Η απομάγευση της πολιτικής εξυπηρετούσε προφανώς όσους επιθυμούν να μην αλλάξει τίποτα. Δεν είναι λοιπόν δυσεξήγητη η επικοινωνιακή τακτική των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων που επιρρίπτουν όλη την ευθύνη των επιλογών τους σε άλλες πλάτες, επικαλούμενες μια έκτακτη κατάσταση, τις αγορές, τα μεγάλα funds, την ηγεμονική Γερμανία, το Διευθυντήριο των Βρυξελλών, το ΔΝΤ.
Όλα αυτά αποτελούν όντως τμήμα της πραγματικότητας. Ωστόσο, σε τέτοιες ακριβώς περιόδους απαιτείται μια άλλη αντίληψη περί πολιτικής, καθώς στους λαούς σταδιακά διαμορφώνεται η πεποίθηση ότι σήμερα ζητούμενο δεν είναι η διαχείριση του εφικτού, αλλά η πραγματοποίηση του ανέφικτου. Το ερώτημα είναι ποια συλλογικά υποκείμενα θα κατορθώσουν να το εκφράσουν και να το κάνουν πράξη.