Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 20/05/2008
Ποιον εξυπηρετεί η απαξίωση του δημόσιου πανεπιστημίου; Πού οφείλονται οι επιθέσεις που δέχεται από διαφορετικές πλευρές; Γιατί επέλεξε τη συγκεκριμένη περίοδο ο υπ. Παιδείας για να διατυπώσει οξεία κριτική ως προς τη λειτουργία των πανεπιστημίων, το διδακτικό τους προσωπικό και τους συνδικαλιστικούς φορείς των πανεπιστημιακών, αλλά και για να «απειλήσει» με διακοπή της χρηματοδότησης εφόσον δεν εφαρμοστούν οι νομοθετικές ρυθμίσεις που θεσπίστηκαν πριν από έναν χρόνο;
Είναι αναμφισβήτητο ότι το δημόσιο πανεπιστήμιο βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμη καμπή. Κατ αρχάς, επειδή δεν μπορεί πλέον να αντλεί κύρος από το μονοπώλιο της ανώτατης εκπαίδευσης. Η «αγορά» υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης έχει ανοίξει. Δεν είναι μόνο τα ιδιωτικά κολέγια, που πλέον με βάση το ευρωπαϊκό δίκαιο χορηγούν πτυχία με επαγγελματική ισοτιμία, αλλά και το γεγονός ότι έχει προχωρήσει η συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού χώρου ανώτατης εκπαίδευσης, που διευκολύνει ακόμη περισσότερο τη φοιτητική μετανάστευση. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί κάτι ακόμα: Η κοινωνία δεν πιστεύει πια στο «μαγικό πτυχίο», καθώς έχει αφομοιώσει πλήρως ότι δεν αρκεί για την επαγγελματική εξασφάλιση. Οι στρατιές άνεργων και υποαμειβόμενων πτυχιούχων δεν επιτρέπουν σήμερα καμία αυταπάτη.
Πέρα όμως από τις εξωτερικές μεταβολές, το δημόσιο πανεπιστήμιο έχει εξαντλήσει προ πολλού τη δυναμική που ανέπτυξε τις δεκαετίες του 80 και του 90, όταν επεδίωξε δύο κυρίως στόχους: Τον εκδημοκρατισμό και το άνοιγμά του σε νέους επιστήμονες, με τον νόμο-πλαίσιο του 1982, και εν συνεχεία με την αύξηση του αριθμού των εισακτέων και τον πολλαπλασιασμό των πανεπιστημιακών Τμημάτων σε όλη τη χώρα. Ομως τα δύο αυτά σημαντικά εγχειρήματα παρουσίασαν στην πορεία αρκετές παρεκκλίσεις και «παρενέργειες»: Υπαλληλοποίηση διδασκόντων και βόλεμα διδασκομένων, ασφυκτικός κρατικός έλεγχος, περιορισμός κάθε πρωτοβουλιακότητας και καινοτομίας, ομογενοποίηση προς τα κάτω, ποικίλες συναλλαγές, άμβλυνση των ακαδημαϊκών αντανακλαστικών, ίδρυση Τμημάτων με αντικείμενα εκτός τόπου και χρόνου. Σε τελική ανάλυση, γραφειοκρατικοποίηση των δομών και αποστέωση από την πραγματική πανεπιστημιακή αποστολή, δηλαδή την παραγωγή νέας γνώσης και τη διαμόρφωση σκεπτόμενων και με επαγγελματικές δεξιότητες ανθρώπων.
Το δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να αλλάξει, πριν απολέσει πλήρως τη νομιμοποίηση και το συμβολικό αλλά και το ακαδημαϊκό του κεφάλαιο. Δεν θα αλλάξει ούτε με καταστροφολογική κριτική, ούτε με υπουργικές απειλές ή δήθεν μεταρρυθμιστικούς νόμους που ανακυκλώνουν προβλήματα, ούτε με φοιτητικούς τσαμπουκάδες, ούτε με έναν βαθιά συντηρητικό, ψευδοαριστερό λόγο, που αποσκοπεί στη διασφάλιση κεκτημένων προνομίων και στην αναπαραγωγή νοσηρών νοοτροπιών. Αν δεν ξεκινήσει ένας ανοιχτός και απροκατάληπτος διάλογος για όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης, η απαξίωση του δημόσιου πανεπιστημίου θα εξελιχθεί σε διεύρυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων και των χαμηλής ποιότητας εκπαιδευτικών-ερευνητικών αποτελεσμάτων, σε ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς άνεργων και απογοητευμένων πτυχιούχων, αλλά και στην εντεινόμενη οργή της ελληνικής κοινωνίας.
Είναι αναμφισβήτητο ότι το δημόσιο πανεπιστήμιο βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμη καμπή. Κατ αρχάς, επειδή δεν μπορεί πλέον να αντλεί κύρος από το μονοπώλιο της ανώτατης εκπαίδευσης. Η «αγορά» υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης έχει ανοίξει. Δεν είναι μόνο τα ιδιωτικά κολέγια, που πλέον με βάση το ευρωπαϊκό δίκαιο χορηγούν πτυχία με επαγγελματική ισοτιμία, αλλά και το γεγονός ότι έχει προχωρήσει η συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού χώρου ανώτατης εκπαίδευσης, που διευκολύνει ακόμη περισσότερο τη φοιτητική μετανάστευση. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί κάτι ακόμα: Η κοινωνία δεν πιστεύει πια στο «μαγικό πτυχίο», καθώς έχει αφομοιώσει πλήρως ότι δεν αρκεί για την επαγγελματική εξασφάλιση. Οι στρατιές άνεργων και υποαμειβόμενων πτυχιούχων δεν επιτρέπουν σήμερα καμία αυταπάτη.
Πέρα όμως από τις εξωτερικές μεταβολές, το δημόσιο πανεπιστήμιο έχει εξαντλήσει προ πολλού τη δυναμική που ανέπτυξε τις δεκαετίες του 80 και του 90, όταν επεδίωξε δύο κυρίως στόχους: Τον εκδημοκρατισμό και το άνοιγμά του σε νέους επιστήμονες, με τον νόμο-πλαίσιο του 1982, και εν συνεχεία με την αύξηση του αριθμού των εισακτέων και τον πολλαπλασιασμό των πανεπιστημιακών Τμημάτων σε όλη τη χώρα. Ομως τα δύο αυτά σημαντικά εγχειρήματα παρουσίασαν στην πορεία αρκετές παρεκκλίσεις και «παρενέργειες»: Υπαλληλοποίηση διδασκόντων και βόλεμα διδασκομένων, ασφυκτικός κρατικός έλεγχος, περιορισμός κάθε πρωτοβουλιακότητας και καινοτομίας, ομογενοποίηση προς τα κάτω, ποικίλες συναλλαγές, άμβλυνση των ακαδημαϊκών αντανακλαστικών, ίδρυση Τμημάτων με αντικείμενα εκτός τόπου και χρόνου. Σε τελική ανάλυση, γραφειοκρατικοποίηση των δομών και αποστέωση από την πραγματική πανεπιστημιακή αποστολή, δηλαδή την παραγωγή νέας γνώσης και τη διαμόρφωση σκεπτόμενων και με επαγγελματικές δεξιότητες ανθρώπων.
Το δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να αλλάξει, πριν απολέσει πλήρως τη νομιμοποίηση και το συμβολικό αλλά και το ακαδημαϊκό του κεφάλαιο. Δεν θα αλλάξει ούτε με καταστροφολογική κριτική, ούτε με υπουργικές απειλές ή δήθεν μεταρρυθμιστικούς νόμους που ανακυκλώνουν προβλήματα, ούτε με φοιτητικούς τσαμπουκάδες, ούτε με έναν βαθιά συντηρητικό, ψευδοαριστερό λόγο, που αποσκοπεί στη διασφάλιση κεκτημένων προνομίων και στην αναπαραγωγή νοσηρών νοοτροπιών. Αν δεν ξεκινήσει ένας ανοιχτός και απροκατάληπτος διάλογος για όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης, η απαξίωση του δημόσιου πανεπιστημίου θα εξελιχθεί σε διεύρυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων και των χαμηλής ποιότητας εκπαιδευτικών-ερευνητικών αποτελεσμάτων, σε ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς άνεργων και απογοητευμένων πτυχιούχων, αλλά και στην εντεινόμενη οργή της ελληνικής κοινωνίας.