Πρώτο Θέμα, 16/06/19
Το τελευταίο διάστημα απασχόλησε έντονα τη δημοσιότητα ο διορισμός της ηγεσίας των ανώτατων δικαστηρίων, αφού η επιλογή της Κυβέρνησης έγινε μετά την ανακοίνωση της ημερομηνίας των πρόωρων εκλογών της 7ης Ιουλίου, όταν η χώρα βρισκόταν ήδη σε μια άτυπη προεκλογική περίοδο. Πλέον είναι στα χέρια του Προέδρου της Δημοκρατίας να αποφασίσει αν θα υπογράψει το σχετικό διάταγμα ή θα αναμένει τις επιλογές της Κυβέρνησης που θα προκύψει μετά τις εκλογές. Ωστόσο ο διορισμός της δικαστικής ηγεσίας αποτελεί μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Οι δυσλειτουργίες και οι παθογένειες της ελληνικής δικαιοσύνης είναι πολύ ευρύτερες και σοβαρότερες από την επιλογή της ηγεσίας της.
Στον διάλογο που διεξάγεται για τα προβλήματα της δικαιοσύνης και τις εναλλακτικές προτάσεις επίλυσής τους συμβάλουν δύο εξαιρετικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Πρόκειται για το έργο του πρώην υπουργού Δικαιοσύνης και επί τριάντα χρόνια βουλευτή Μιλτιάδη Παπαϊωάννου «Η περιπέτεια της δικαιοσύνης» (εκδ. Λιβάνη) και για τον συλλογικό τόμο «Η δικαιοσύνη στην Ελλάδα» (εκδ. Διανέοσις) που συνέγραψαν επτά κορυφαίοι δικαστές, μεταξύ των οποίων η Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και ο Αντιπρόεδρος του ίδιου δικαστηρίου Μιχάλης Πικραμένος.
Στο πρώτο βιβλίο καταγράφεται με γλαφυρό τρόπο η ιστορική διαδρομή της ελληνικής δικαιοσύνης από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα, χωρίς να παραλείπονται οι μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ πολιτικής εξουσίας και δικαιοσύνης την τελευταία τετραετία, και αναλύονται όψεις των παθογενειών ως προς την ανεξαρτησία και την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης, τη δικαστική διαφθορά και τη σχέση δικαιοσύνης και οικονομίας. Στο δεύτερο χαρτογραφούνται οι θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τη δικαστική εξουσία σε συνταγματικό, διεθνές και εθνικό επίπεδο, εξετάζεται το μείζον ζήτημα της δικαστικής χωροταξίας και αναλύονται κρίσιμα ζητήματα όπως η δικαστική εκπαίδευση, οι εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης διαφορών και η στελέχωση των δικαστηρίων με διοικητικό προσωπικό.
Δύο είναι τα κεντρικά ερωτήματα που διατρέχουν και τα δύο έργα: Πώς μπορεί να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας από πολιτικές ή άλλες εξωθεσμικές παρεμβάσεις και πώς θα καταστεί αποτελεσματικότερη, ξεκινώντας από τις τεράστιες καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης, που έχουν ως επίπτωση όχι μόνο την αποδυνάμωση του κράτους δικαίου αλλά και την υπονόμευση της οικονομικής ανάπτυξης. Όπως γράφει ο Μ. Παπαϊωάννου, η δικαιοσύνη βρίσκεται σε βαθύτατη κρίση και οι καθυστερήσεις στην απονομή της είναι ένας από τους λόγους που η πλειονότητα των πολιτών δεν την εμπιστεύεται.
Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι είναι αναγκαία μία νέα χωροταξική διάρθρωση των δικαστηρίων και ένας νέος προσανατολισμός στην εκπαίδευση των δικαστών. Απαιτούνται νέοι θεσμοί εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, της κοινωνικής σταθερότητας και της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς προϋποθέτουν βαθιές τομές στη δικαστική εξουσία. Η δικαιοσύνη δεν αποτελεί «θεσμικό εμπόδιο», όπως είχε αποκληθεί από τους κυβερνώντες, ούτε μηχανισμός δίωξης και «πειθάρχησης» πολιτικών αντιπάλων. Ο ρόλος της είναι να επιλύει τις διαφορές που ανακύπτουν ανάμεσα στους πολίτες και μεταξύ αυτών και του κράτους. Η ανάκτηση του κύρους και της θεσμικής αξιοπιστίας της συνιστά ένα δύσκολο αλλά εφικτό έργο, που δεν μπορεί να καθυστερήσει άλλο.