Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, 24/5/2011
Εν μέσω κρίσης κατασκευάζονται ευφάνταστες θεωρίες για τις αλλαγές που απαιτούνται στο κράτος, οι οποίες διέπονται από έναν άκρατο οικονομισμό νεοφιλελεύθερης ρητορείας, ενώ παράλληλα περιβάλλονται από εντυπωσιακές, πλην κενές περιεχομένου, μεγαλοστομίες περί «επανίδρυσης», «ριζικού μετασχηματισμού» και «θεσμικής επανάστασης». Ότι στην περίπτωση της Ελλάδας την πηγή της κρίσης δεν αποτέλεσε το τραπεζικό σύστημα αλλά το υπερχρεωμένο Δημόσιο έχει πλέον γίνει κοινός τόπος. Από την παραδοχή αυτή, όμως, μέχρι την επικράτηση μιας αντίληψης ότι η μόνη λύση απέναντι στην κρίση είναι η συρρίκνωση του κράτους, η ιδιωτικοποίηση δημόσιων οργανισμών χωρίς διακρίσεις, οι απολύσεις δημόσιων υπαλλήλων και η αποδόμηση των κοινωνικών λειτουργιών, η απόσταση παραμένει μεγαλύτερη από ό,τι επιχειρείται να προβληθεί τα τελευταία δύο χρόνια από συγκεκριμένη μερίδα πολιτικών, διανοούμενων και μέσων επικοινωνίας.
Όσοι επιχειρηματολογούν υπέρ του λιγότερου κράτους φαίνεται να αποσιωπούν ότι πηγή της κρατικής σπατάλης, της ανομίας, της γραφειοκρατίας, της αδυναμίας πάταξης της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής δεν αποτελεί το μεγάλο κράτος, αλλά το κακό κράτος, σε συνάρτηση με την πολιτική διαφθορά, την ανεπάρκεια της πολιτικής τάξης και την κομματοκρατία, υπό την έννοια της εισβολής κομματικών-πελατειακών παραφυάδων στη διοίκηση και τον δημόσιο τομέα. Λιγότερο κράτος δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην καλύτερο κράτος, όπως αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος δεν συμβαδίζει απαραιτήτως με λιγότερο κράτος. Αντιθέτως, μάλιστα, το λεγόμενο «ελάχιστο κράτος» έχει αποδειχθεί ιστορικά ανεπαρκές για την εξισορρόπηση δυσλειτουργιών της οικονομίας και την αποκατάσταση κοινωνικών ανισοτήτων.
Μέσα σε δύο χρόνια, καταδικάζοντας την κρατικοδίαιτη «σοσιαλμανία» του βαθέος ΠΑΣΟΚ και της λαϊκής Δεξιάς, η κυρίαρχη ιδεολογία φαίνεται να εγκιβωτίζεται σταδιακά στη νεοφιλελεύθερη «κρατοφοβία». Κι όμως, ίσως τελικά το πρόβλημα να μην εντοπίζεται στο μέγεθος, αλλά στην ποιότητα του κράτους. Το σοσιαλδημοκρατικό παράδειγμα των σκανδιναβικών χωρών έχει αποδείξει ότι ένα μεγάλο αλλά αποκεντρωμένο, αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος συνδυάζει οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική δικαιοσύνη, ανταγωνιστικότητα και καινοτομία, ανεκτικότητα και ασφάλεια, σε αντίθεση με το «ελάχιστο», νεοφιλελεύθερο κράτος, που στην καλύτερη περίπτωση συμβάλλει στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, απογειώνοντας όμως τις ανισότητες και διακινδυνεύοντας συστημικές κρίσεις.
Οι μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα θα έπρεπε να έχουν ξεκινήσει από τα αυτονόητα κάθε σύγχρονου κράτους, ανεξάρτητα αν είναι μεγάλο ή μικρό: καλή νομοθέτηση, δηλαδή νομοθεσία σαφής, εφαρμόσιμη, με ξεκάθαρους στόχους. Απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών, αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων των δημόσιων υπηρεσιών, περιγράμματα θέσεων για κάθε δημόσιο υπάλληλο, διαρκής αξιολόγηση των κρατικών λειτουργιών, συμμόρφωση της διοίκησης στις δικαστικές αποφάσεις. Φυσική συνέπεια των προηγούμενων θα ήταν, εξάλλου, η ελάφρυνση των δικαστηρίων από χιλιάδες περιττές υποθέσεις, άρα η αποτελεσματική απονομή της Δικαιοσύνης, αντί για τις σημερινές καθυστερήσεις που συνιστούν αρνησιδικία. Επίσης, λιτό και σταθερό φορολογικό σύστημα, μείωση των γραφειοκρατικών βαρών, άρα δημιουργία θετικού επενδυτικού περιβάλλοντος. Χιλιοειπωμένα και αυτονόητα, ωστόσο αντί γι’ αυτά κράτος και κοινωνία αναλώνονται σε έναν άγονο διάλογο για το πόσες χιλιάδες υπάλληλοι περισσεύουν.
Όσοι επιχειρηματολογούν υπέρ του λιγότερου κράτους φαίνεται να αποσιωπούν ότι πηγή της κρατικής σπατάλης, της ανομίας, της γραφειοκρατίας, της αδυναμίας πάταξης της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής δεν αποτελεί το μεγάλο κράτος, αλλά το κακό κράτος, σε συνάρτηση με την πολιτική διαφθορά, την ανεπάρκεια της πολιτικής τάξης και την κομματοκρατία, υπό την έννοια της εισβολής κομματικών-πελατειακών παραφυάδων στη διοίκηση και τον δημόσιο τομέα. Λιγότερο κράτος δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην καλύτερο κράτος, όπως αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος δεν συμβαδίζει απαραιτήτως με λιγότερο κράτος. Αντιθέτως, μάλιστα, το λεγόμενο «ελάχιστο κράτος» έχει αποδειχθεί ιστορικά ανεπαρκές για την εξισορρόπηση δυσλειτουργιών της οικονομίας και την αποκατάσταση κοινωνικών ανισοτήτων.
Μέσα σε δύο χρόνια, καταδικάζοντας την κρατικοδίαιτη «σοσιαλμανία» του βαθέος ΠΑΣΟΚ και της λαϊκής Δεξιάς, η κυρίαρχη ιδεολογία φαίνεται να εγκιβωτίζεται σταδιακά στη νεοφιλελεύθερη «κρατοφοβία». Κι όμως, ίσως τελικά το πρόβλημα να μην εντοπίζεται στο μέγεθος, αλλά στην ποιότητα του κράτους. Το σοσιαλδημοκρατικό παράδειγμα των σκανδιναβικών χωρών έχει αποδείξει ότι ένα μεγάλο αλλά αποκεντρωμένο, αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος συνδυάζει οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική δικαιοσύνη, ανταγωνιστικότητα και καινοτομία, ανεκτικότητα και ασφάλεια, σε αντίθεση με το «ελάχιστο», νεοφιλελεύθερο κράτος, που στην καλύτερη περίπτωση συμβάλλει στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, απογειώνοντας όμως τις ανισότητες και διακινδυνεύοντας συστημικές κρίσεις.
Οι μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα θα έπρεπε να έχουν ξεκινήσει από τα αυτονόητα κάθε σύγχρονου κράτους, ανεξάρτητα αν είναι μεγάλο ή μικρό: καλή νομοθέτηση, δηλαδή νομοθεσία σαφής, εφαρμόσιμη, με ξεκάθαρους στόχους. Απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών, αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων των δημόσιων υπηρεσιών, περιγράμματα θέσεων για κάθε δημόσιο υπάλληλο, διαρκής αξιολόγηση των κρατικών λειτουργιών, συμμόρφωση της διοίκησης στις δικαστικές αποφάσεις. Φυσική συνέπεια των προηγούμενων θα ήταν, εξάλλου, η ελάφρυνση των δικαστηρίων από χιλιάδες περιττές υποθέσεις, άρα η αποτελεσματική απονομή της Δικαιοσύνης, αντί για τις σημερινές καθυστερήσεις που συνιστούν αρνησιδικία. Επίσης, λιτό και σταθερό φορολογικό σύστημα, μείωση των γραφειοκρατικών βαρών, άρα δημιουργία θετικού επενδυτικού περιβάλλοντος. Χιλιοειπωμένα και αυτονόητα, ωστόσο αντί γι’ αυτά κράτος και κοινωνία αναλώνονται σε έναν άγονο διάλογο για το πόσες χιλιάδες υπάλληλοι περισσεύουν.