Εφημερίδα “Έθνος”, 4/9/2012
Οι συνταγές του νεοφιλελευθερισμού έχουν χρεοκοπήσει. Η κυριαρχία τους στην Ευρώπη οφείλεται στην ελαττωματική θεσμική αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης και στην εμμονή της Γερμανίας να μην «ανακυκλώνει» τα πλεονάσματά της. Το αποτέλεσμα είναι η περιδίνηση των οικονομιών της Νότιας Ευρώπης, που σωρεύουν στρατιές ανέργων, πτωχευμένες επιχειρήσεις και κοινωνική εξαθλίωση.
Στο πρόσφατο βιβλίο του «Τέλος στην ύφεση τώρα!», ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν υποστηρίζει ότι η οικονομική κρίση θα μπορούσε να τελειώσει ευκολότερα και γρηγορότερα από ό,τι θα περίμενε κανείς, αρκεί να ακολουθηθεί μια στρατηγική βασισμένη στην ιστορική εμπειρία προηγούμενων υφέσεων. Γιατί τότε δεν εφαρμόζονται τέτοιες πολιτικές; Κατά τον Κρούγκμαν, επειδή οι σκληρές περιοριστικές πολιτικές εξυπηρετούν τα συμφέροντα των πιστωτών, σε αντίθεση με αυτά των εργαζομένων. Υπό μια άλλη οπτική, ο εγκλωβισμός στην ύφεση οφείλεται σε συγκεκριμένες αξιακές ιεραρχήσεις και πολιτικές επιλογές. Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς επισήμανε στη «Γενική θεωρία της Απασχόλησης, του Επιτοκίου και του Χρήματος», πριν από 75 χρόνια, ότι τα σοβαρότερα προβλήματα των δυτικών οικονομιών είναι η αποτυχία τους να εξασφαλίσουν πλήρη απασχόληση και η άνιση κατανομή πλούτου και εισοδημάτων. Στον αντίποδα, οι οπαδοί της λιτότητας προτάσσουν τη μείωση του πληθωρισμού, των ελλειμμάτων και του χρέους. Πράγματι, το έλλειμμα και το χρέος επιτάσσουν περιοριστικές πολιτικές, όμως ο Κέινς επέμενε ότι η κατάλληλη στιγμή για λιτότητα είναι η εποχή της ανάπτυξης, όχι της ύφεσης.
Τι μπορεί να γίνει σήμερα; Καθώς η οικονομική κρίση έχει πλέον μετατραπεί σε κοινωνική κρίση, που τείνει να λάβει στη Νότια Ευρώπη διαστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης, είναι πιθανό τους επόμενους μήνες να ξεσπάσουν εξεγέρσεις των αποκλεισμένων στρωμάτων με μεγαλύτερη ένταση από ό,τι το 2005 στη Γαλλία, το 2008 στην Ελλάδα, ή το 2011 σε πολλές πρωτεύουσες της Ευρώπης. Η πτώση της αγοραστικής δύναμης, η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η διογκούμενη ανασφάλεια θα θέσουν με νέους όρους το κοινωνικό ζήτημα, διαψεύδοντας όσους θεωρούν ότι οι κοινωνικές εκρήξεις έκλεισαν τον κύκλο τους.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση και το κοινό νόμισμα καρκινοβατούν. Η υπόσχεση ενός κοινού, λαμπρού ευρωπαϊκού μέλλοντος, ως ανταλλάγματος για τις θυσίες του παρόντος, δεν βρίσκει πλέον πρόθυμους αποδέκτες. Ο φόβος και η κοινωνική ανασφάλεια ενισχύουν τα άκρα του πολιτικού φάσματος. Ακόμη και αν η Ελλάδα, η Πορτογαλία ή ακόμη και η Ισπανία οδηγηθούν στον εξοβελισμό και στην περιθωριοποίηση, οι προοπτικές για τις πλεονασματικές χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης δεν είναι ευοίωνες.
Ξαναγυρίζοντας στον Κρούγκμαν, φαίνεται πως η ελπίδα δεν μπορεί να προέλθει από αυτούς που αποκαλεί σαρκαστικά «Σοβαρούς Ανθρώπους», δηλαδή τους επαγγελματίες πολιτικούς, τους κρατικούς αξιωματούχους ή τους τεχνοκράτες των οίκων αξιολόγησης, αλλά από την πίεση των ενημερωμένων ενεργών πολιτών.
Στο πρόσφατο βιβλίο του «Τέλος στην ύφεση τώρα!», ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν υποστηρίζει ότι η οικονομική κρίση θα μπορούσε να τελειώσει ευκολότερα και γρηγορότερα από ό,τι θα περίμενε κανείς, αρκεί να ακολουθηθεί μια στρατηγική βασισμένη στην ιστορική εμπειρία προηγούμενων υφέσεων. Γιατί τότε δεν εφαρμόζονται τέτοιες πολιτικές; Κατά τον Κρούγκμαν, επειδή οι σκληρές περιοριστικές πολιτικές εξυπηρετούν τα συμφέροντα των πιστωτών, σε αντίθεση με αυτά των εργαζομένων. Υπό μια άλλη οπτική, ο εγκλωβισμός στην ύφεση οφείλεται σε συγκεκριμένες αξιακές ιεραρχήσεις και πολιτικές επιλογές. Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς επισήμανε στη «Γενική θεωρία της Απασχόλησης, του Επιτοκίου και του Χρήματος», πριν από 75 χρόνια, ότι τα σοβαρότερα προβλήματα των δυτικών οικονομιών είναι η αποτυχία τους να εξασφαλίσουν πλήρη απασχόληση και η άνιση κατανομή πλούτου και εισοδημάτων. Στον αντίποδα, οι οπαδοί της λιτότητας προτάσσουν τη μείωση του πληθωρισμού, των ελλειμμάτων και του χρέους. Πράγματι, το έλλειμμα και το χρέος επιτάσσουν περιοριστικές πολιτικές, όμως ο Κέινς επέμενε ότι η κατάλληλη στιγμή για λιτότητα είναι η εποχή της ανάπτυξης, όχι της ύφεσης.
Τι μπορεί να γίνει σήμερα; Καθώς η οικονομική κρίση έχει πλέον μετατραπεί σε κοινωνική κρίση, που τείνει να λάβει στη Νότια Ευρώπη διαστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης, είναι πιθανό τους επόμενους μήνες να ξεσπάσουν εξεγέρσεις των αποκλεισμένων στρωμάτων με μεγαλύτερη ένταση από ό,τι το 2005 στη Γαλλία, το 2008 στην Ελλάδα, ή το 2011 σε πολλές πρωτεύουσες της Ευρώπης. Η πτώση της αγοραστικής δύναμης, η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η διογκούμενη ανασφάλεια θα θέσουν με νέους όρους το κοινωνικό ζήτημα, διαψεύδοντας όσους θεωρούν ότι οι κοινωνικές εκρήξεις έκλεισαν τον κύκλο τους.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση και το κοινό νόμισμα καρκινοβατούν. Η υπόσχεση ενός κοινού, λαμπρού ευρωπαϊκού μέλλοντος, ως ανταλλάγματος για τις θυσίες του παρόντος, δεν βρίσκει πλέον πρόθυμους αποδέκτες. Ο φόβος και η κοινωνική ανασφάλεια ενισχύουν τα άκρα του πολιτικού φάσματος. Ακόμη και αν η Ελλάδα, η Πορτογαλία ή ακόμη και η Ισπανία οδηγηθούν στον εξοβελισμό και στην περιθωριοποίηση, οι προοπτικές για τις πλεονασματικές χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης δεν είναι ευοίωνες.
Ξαναγυρίζοντας στον Κρούγκμαν, φαίνεται πως η ελπίδα δεν μπορεί να προέλθει από αυτούς που αποκαλεί σαρκαστικά «Σοβαρούς Ανθρώπους», δηλαδή τους επαγγελματίες πολιτικούς, τους κρατικούς αξιωματούχους ή τους τεχνοκράτες των οίκων αξιολόγησης, αλλά από την πίεση των ενημερωμένων ενεργών πολιτών.