Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 21/10/2008
Μέσα στον χρηματοπιστωτικό πανικό των τελευταίων εβδομάδων δεν αναδείχθηκαν επαρκώς οι επιπτώσεις που πρόκειται να επιφέρει η κρίση στην πραγματική οικονομία και την κοινωνική συνοχή. Η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, οι μαζικές απολύσεις εργαζομένων, η διεύρυνση της εισοδηματικής και καταναλωτικής ανασφάλειας αποτελούν τις ήδη προβλεφθείσες συνέπειες της νεοφιλελεύθερης αυτορρύθμισης των προηγούμενων ετών. Ακόμη κι αν η Ελλάδα δεν φαίνεται να βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα, αναμένεται σύντομα να γίνουν ορατά τα αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οι συνθήκες ύφεσης και στασιμότητας δεν αποκλείεται να διαρκέσουν για μακρό χρόνο, καθιστώντας απρόβλεπτο το μέλλον για μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων και εργαζομένων. Παράλληλα θα ενταθούν τα φαινόμενα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, χωρίς να έχει διασφαλιστεί από την ελληνική πολιτεία ένα επαρκές δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας.
Η οικονομική κρίση ανέδειξε σε όλο τους το εύρος τους κινδύνους που εγκυμονούν οι υπερβολές της ελεύθερης αγοράς. Αρκετοί αναλυτές προβάλουν ως κυριότερη αιτία της κρίσης την αδιαφάνεια του χρηματοπιστωτικού συστήματος, σε συνάρτηση με τη χαλαρή νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ. Με αυτό το σκεπτικό η επιστροφή του κρατικού παρεμβατισμού θα αρκούσε να περιοριστεί στον αυστηρότερο έλεγχο των τραπεζών και στην πρόληψη των ακραίων φαινομένων κερδοσκοπίας στις χρηματαγορές. Ωστόσο αυτή είναι μόνο η μια όψη του προβλήματος. Στην πραγματικότητα η αντιμετώπιση της κρίσης προϋποθέτει ευρύτερες κρατικές παρεμβάσεις, ώστε παράλληλα με την αναμόρφωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος να περιοριστούν οι ακραίες εισοδηματικές ανισότητες. Ζητούμενο δεν είναι μόνο πώς θα προστατευθούν οι μέτοχοι των επιχειρήσεων που κινδυνεύουν να πτωχεύσουν, ούτε πώς θα τιμωρηθούν τα golden boys των τραπεζικών κολοσσών που κατέρρευσαν εν μια νυκτί. Κύριο μέλημα των κυβερνήσεων, παράλληλα με την αυστηρή κρατική εποπτεία στην αγορά, οφείλει να είναι η ενίσχυση των μηχανισμών αναδιανομής και κοινωνικής προστασίας όλων εκείνων που η κρίση εξωθεί στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση συναρτάται με το σχιζοφρενικό μοντέλο της εικονικής ευημερίας, που θεμελιώθηκε πάνω στη διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, την πλήρη περιφρόνηση της οικολογικής ισορροπίας και την αποθέωση των κερδοσκοπικών επενδυτικών προϊόντων εις βάρος της πραγματικής οικονομίας και του κοινωνικού κράτους. Στην ελληνική περίπτωση, όπου το τραπεζικό σύστημα δεν είχε φτάσει στο σημείο «ωρίμανσης» των Η.Π.Α. ή της Μ. Βρετανίας, η κυβερνητική παρέμβαση φαίνεται να έχει κυρίως προληπτικό χαρακτήρα. Από την άλλη πλευρά, η χώρα μας είναι η μόνη στην ευρωζώνη όπου δεν έχει θεσμοθετηθεί ένα σύστημα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για κάθε πολίτη, το οποίο να καλύπτει τους ασθενέστερους από τις «παράπλευρες συνέπειες» της ελεύθερης αγοράς.
Όταν ήδη πριν από την οικονομική κρίση καταγράφονταν ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό ατόμων που στερούνται βασικά αγαθά, καθίσταται προφανές ότι επιβεβλημένη κρατική πολιτική αποτελεί σήμερα η φορολογική ελάφρυνση των χαμηλών εισοδημάτων και η διασφάλιση ενός στοιχειώδους επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης για όσους ζουν στα όρια της φτώχειας. Η οικονομική κρίση δεν συναρτάται μόνο με την κατάρρευση της εμπιστοσύνης προς τις λειτουργίες της αγοράς, αλλά και με την έλλειψη εμπιστοσύνης ως προς την ικανότητα του κράτους να τιθασεύσει τις σκοτεινές πλευρές της ελεύθερης οικονομίας και να προστατεύσει κάθε κάτοικο της χώρας από κοινωνικούς κινδύνους και ανασφάλειες.
Η οικονομική κρίση ανέδειξε σε όλο τους το εύρος τους κινδύνους που εγκυμονούν οι υπερβολές της ελεύθερης αγοράς. Αρκετοί αναλυτές προβάλουν ως κυριότερη αιτία της κρίσης την αδιαφάνεια του χρηματοπιστωτικού συστήματος, σε συνάρτηση με τη χαλαρή νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ. Με αυτό το σκεπτικό η επιστροφή του κρατικού παρεμβατισμού θα αρκούσε να περιοριστεί στον αυστηρότερο έλεγχο των τραπεζών και στην πρόληψη των ακραίων φαινομένων κερδοσκοπίας στις χρηματαγορές. Ωστόσο αυτή είναι μόνο η μια όψη του προβλήματος. Στην πραγματικότητα η αντιμετώπιση της κρίσης προϋποθέτει ευρύτερες κρατικές παρεμβάσεις, ώστε παράλληλα με την αναμόρφωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος να περιοριστούν οι ακραίες εισοδηματικές ανισότητες. Ζητούμενο δεν είναι μόνο πώς θα προστατευθούν οι μέτοχοι των επιχειρήσεων που κινδυνεύουν να πτωχεύσουν, ούτε πώς θα τιμωρηθούν τα golden boys των τραπεζικών κολοσσών που κατέρρευσαν εν μια νυκτί. Κύριο μέλημα των κυβερνήσεων, παράλληλα με την αυστηρή κρατική εποπτεία στην αγορά, οφείλει να είναι η ενίσχυση των μηχανισμών αναδιανομής και κοινωνικής προστασίας όλων εκείνων που η κρίση εξωθεί στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση συναρτάται με το σχιζοφρενικό μοντέλο της εικονικής ευημερίας, που θεμελιώθηκε πάνω στη διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, την πλήρη περιφρόνηση της οικολογικής ισορροπίας και την αποθέωση των κερδοσκοπικών επενδυτικών προϊόντων εις βάρος της πραγματικής οικονομίας και του κοινωνικού κράτους. Στην ελληνική περίπτωση, όπου το τραπεζικό σύστημα δεν είχε φτάσει στο σημείο «ωρίμανσης» των Η.Π.Α. ή της Μ. Βρετανίας, η κυβερνητική παρέμβαση φαίνεται να έχει κυρίως προληπτικό χαρακτήρα. Από την άλλη πλευρά, η χώρα μας είναι η μόνη στην ευρωζώνη όπου δεν έχει θεσμοθετηθεί ένα σύστημα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για κάθε πολίτη, το οποίο να καλύπτει τους ασθενέστερους από τις «παράπλευρες συνέπειες» της ελεύθερης αγοράς.
Όταν ήδη πριν από την οικονομική κρίση καταγράφονταν ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό ατόμων που στερούνται βασικά αγαθά, καθίσταται προφανές ότι επιβεβλημένη κρατική πολιτική αποτελεί σήμερα η φορολογική ελάφρυνση των χαμηλών εισοδημάτων και η διασφάλιση ενός στοιχειώδους επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης για όσους ζουν στα όρια της φτώχειας. Η οικονομική κρίση δεν συναρτάται μόνο με την κατάρρευση της εμπιστοσύνης προς τις λειτουργίες της αγοράς, αλλά και με την έλλειψη εμπιστοσύνης ως προς την ικανότητα του κράτους να τιθασεύσει τις σκοτεινές πλευρές της ελεύθερης οικονομίας και να προστατεύσει κάθε κάτοικο της χώρας από κοινωνικούς κινδύνους και ανασφάλειες.