Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 23/9/2008
Δεν είναι περίεργο που ενισχύεται διαρκώς το «Κόμμα του Κανένα». Το αίτημα για σεμνότητα και ταπεινότητα βουλιάζει κάτω από τις πιο απίθανες ανομίες. Η παράταξη που έθεσε ως κεντρικό σύνθημα τον ηθικό πόλεμο κατά της διαφθοράς φέρεται εμπλεκόμενη σε πάσης φύσεως σκάνδαλα, ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση δεν πείθει ότι οι λόγοι για τους οποίους αποδοκιμάστηκε εκλογικά έχουν πλέον εκλείψει. Τούτο καταγράφεται στις δημοσκοπήσεις με χαμηλά ποσοστά των δύο κομμάτων εξουσίας. Ανάμεσα στη συγκυρία του 2004, όταν έπνεε τα λοίσθια η «οκταετία του εκσυγχρονισμού», και στο σημερινό πολιτικό σκηνικό, δεν διαπιστώνεται όμως ως βασική διαφορά μόνο η έλλειψη πειστικής εναλλακτικής πολιτικής πρότασης, αλλά και το ότι έχουν μεταστραφεί οι οικονομικοί δείκτες και κρίσιμες κοινωνικές συνιστώσες.
Σημαντικό είναι ιδίως ότι διευρύνθηκαν οι οικονομικές ανισότητες, ενώ περιορίστηκαν οι δημόσιες πολιτικές για την αναδιανομή του εισοδήματος. Μελέτες αποδεικνύουν τη συμπίεση των μεσαίων στρωμάτων και την αύξηση του ποσοστού των Ελλήνων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Η ακρίβεια, η υπερχρέωση και η υποαπασχόληση συγκροτούν τη μία όψη του προβλήματος. Την άλλη όψη συνιστά η μείωση των κρατικών δαπανών για συλλογικές υπηρεσίες που απευθύνονται πρωτίστως στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, όπως είναι οι υπηρεσίες υγείας, η εκπαίδευση και οι κοινωνικές υποδομές. Στις παραδοσιακές κατηγορίες των κοινωνικά αποκλεισμένων προστίθενται πλέον ομάδες «νεόπτωχων», που προσπαθούν να αυτοπροσδιοριστούν μέσα στο νέο οικονομικο-κοινωνικό περιβάλλον. Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθεί ένα επιπλέον δεδομένο, που δεν καταγράφεται μόνο στις έρευνες κοινής γνώμης, με τη μορφή της προτίμησης του «Κόμματος του Κανένα», αλλά είναι εμφανώς αντιληπτό στην καθημερινή ζωή. Πρόκειται για την οργή και την απόγνωση, την απουσία της προσδοκίας ότι η πολιτική τάξη διαθέτει εκείνες τις εφεδρείες που θα μπορούσαν να μεταστρέψουν την καθοδική οικονομική, πολιτική και ηθική πορεία. Αυτή η απελπισία δεν απέχει πολύ από το να μεταμορφωθεί σε καθολική αποδοκιμασία ενός πολιτικού-αναπτυξιακού μοντέλου που υποθάλπει τη διαφθορά και τη συνενοχή, εντείνει τις ανισότητες, εξουθενώνει κάθε προοπτική κοινωνικής κινητικότητας.
Τι μπορεί να σημαίνει λοιπόν η συνεχιζόμενη ενίσχυση του «Κόμματος του Κανένα», δηλαδή η αύξηση εκείνων που απαξιώνουν όλα τα πολιτικά κόμματα και τους αρχηγούς τους; Δύο σενάρια είναι πιθανότερα: είτε να αποτυπωθεί η αποδοκιμασία αυτή σε ένα ρεκόρ εκλογικής αποχής και άκυρων/λευκών ψηφοδελτίων, με σαφείς επιπτώσεις για τη νομιμοποίηση και το μέλλον των δύο κομμάτων εξουσίας, είτε να δημιουργηθεί ένας νέος, ενδιάμεσος πολιτικός σχηματισμός, που θα απορροφήσει τμήμα των απογοητευμένων ψηφοφόρων. Εάν μεν το νέο κομματικό μόρφωμα συγκροτηθεί από δοκιμασμένα στελέχη διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, τότε το στοίχημα θα είναι η υπέρβαση του χαρακτηρισμού τους ως «αποστατών» ή ως «αναλωθέντων».
Στην περίπτωση, πάλι, που ένα νέο κόμμα ιδρυθεί από καινούργια πρόσωπα, το ερώτημα είναι εάν θα συμβάλουν στην ανανέωση της πολιτικής ή θα αποδειχθούν μπερλουσκονικά κακέκτυπα, που απλώς θα εκμεταλλευθούν την αναξιοπιστία, την αναποτελεσματικότητα και τη (δια)φθορά των παλαιών πολιτικών δυνάμεων, όπως συνέβη στην Ιταλία μετά την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια». Δεν αποκλείεται όμως και ένα άλλο σενάριο: από το «Κόμμα του Κανένα» να εκκολαφθεί ένα «αβγό του φιδιού», όπως συνέβη αρκετές φορές τον 20ό αιώνα, ιδίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης και απαξίωσης της πολιτικής τάξης.
Σημαντικό είναι ιδίως ότι διευρύνθηκαν οι οικονομικές ανισότητες, ενώ περιορίστηκαν οι δημόσιες πολιτικές για την αναδιανομή του εισοδήματος. Μελέτες αποδεικνύουν τη συμπίεση των μεσαίων στρωμάτων και την αύξηση του ποσοστού των Ελλήνων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Η ακρίβεια, η υπερχρέωση και η υποαπασχόληση συγκροτούν τη μία όψη του προβλήματος. Την άλλη όψη συνιστά η μείωση των κρατικών δαπανών για συλλογικές υπηρεσίες που απευθύνονται πρωτίστως στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, όπως είναι οι υπηρεσίες υγείας, η εκπαίδευση και οι κοινωνικές υποδομές. Στις παραδοσιακές κατηγορίες των κοινωνικά αποκλεισμένων προστίθενται πλέον ομάδες «νεόπτωχων», που προσπαθούν να αυτοπροσδιοριστούν μέσα στο νέο οικονομικο-κοινωνικό περιβάλλον. Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθεί ένα επιπλέον δεδομένο, που δεν καταγράφεται μόνο στις έρευνες κοινής γνώμης, με τη μορφή της προτίμησης του «Κόμματος του Κανένα», αλλά είναι εμφανώς αντιληπτό στην καθημερινή ζωή. Πρόκειται για την οργή και την απόγνωση, την απουσία της προσδοκίας ότι η πολιτική τάξη διαθέτει εκείνες τις εφεδρείες που θα μπορούσαν να μεταστρέψουν την καθοδική οικονομική, πολιτική και ηθική πορεία. Αυτή η απελπισία δεν απέχει πολύ από το να μεταμορφωθεί σε καθολική αποδοκιμασία ενός πολιτικού-αναπτυξιακού μοντέλου που υποθάλπει τη διαφθορά και τη συνενοχή, εντείνει τις ανισότητες, εξουθενώνει κάθε προοπτική κοινωνικής κινητικότητας.
Τι μπορεί να σημαίνει λοιπόν η συνεχιζόμενη ενίσχυση του «Κόμματος του Κανένα», δηλαδή η αύξηση εκείνων που απαξιώνουν όλα τα πολιτικά κόμματα και τους αρχηγούς τους; Δύο σενάρια είναι πιθανότερα: είτε να αποτυπωθεί η αποδοκιμασία αυτή σε ένα ρεκόρ εκλογικής αποχής και άκυρων/λευκών ψηφοδελτίων, με σαφείς επιπτώσεις για τη νομιμοποίηση και το μέλλον των δύο κομμάτων εξουσίας, είτε να δημιουργηθεί ένας νέος, ενδιάμεσος πολιτικός σχηματισμός, που θα απορροφήσει τμήμα των απογοητευμένων ψηφοφόρων. Εάν μεν το νέο κομματικό μόρφωμα συγκροτηθεί από δοκιμασμένα στελέχη διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, τότε το στοίχημα θα είναι η υπέρβαση του χαρακτηρισμού τους ως «αποστατών» ή ως «αναλωθέντων».
Στην περίπτωση, πάλι, που ένα νέο κόμμα ιδρυθεί από καινούργια πρόσωπα, το ερώτημα είναι εάν θα συμβάλουν στην ανανέωση της πολιτικής ή θα αποδειχθούν μπερλουσκονικά κακέκτυπα, που απλώς θα εκμεταλλευθούν την αναξιοπιστία, την αναποτελεσματικότητα και τη (δια)φθορά των παλαιών πολιτικών δυνάμεων, όπως συνέβη στην Ιταλία μετά την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια». Δεν αποκλείεται όμως και ένα άλλο σενάριο: από το «Κόμμα του Κανένα» να εκκολαφθεί ένα «αβγό του φιδιού», όπως συνέβη αρκετές φορές τον 20ό αιώνα, ιδίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης και απαξίωσης της πολιτικής τάξης.