Η εγκατάσταση των Ομάδων Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (ΟΠΠΙ) στα πανεπιστήμια βρίσκεται προ των πυλών, καθώς ξεκίνησε την περασμένη Δευτέρα στην Κομοτηνή η εκπαίδευση των πρώτων 400 αστυνομικών που τις στελεχώνουν. Ωστόσο, στις 11 Μαρτίου πρόκειται να συζητηθούν στην Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας οι αιτήσεις ακυρώσεως δέκα πανεπιστημιακών συλλόγων από επτά πανεπιστήμια της χώρας (διδασκόντων, φοιτητών και διοικητικών υπαλλήλων) και δεκάδων πανεπιστημιακών, κατά της πρόσληψης αστυνομικών, με το επιχείρημα ότι ο επίμαχος νόμος είναι αντισυνταγματικός. Ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου Ξενοφών Κοντιάδης, δικηγόρος των πανεπιστημιακών συλλόγων στην κρίσιμη υπόθεση, απαντά στο Βήμα της Κυριακής.
– Πανεπιστήμια και αστυνομία. Ή μήπως «πανεπιστημιακή αστυνομία»; Μπαίνουν οι δυο λέξεις στην ίδια φράση;
Η βία και οι βανδαλισμοί σε πανεπιστημιακούς χώρους πρέπει να εξοβελιστούν και να σταματήσουν να αμαυρώνουν τα ελληνικά πανεπιστήμια. Σε ένα μικρό αριθμό πανεπιστημίων υπάρχουν χώροι που έχουν χρησιμοποιηθεί ως «ορμητήριο» για την άσκηση βίας ή για την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όπως συμβαίνει σε όλη την επικράτεια, έτσι και στα πανεπιστήμια η αστυνομία υποχρεούται να παρεμβαίνει. Όμως αυτή η παρέμβαση οφείλει να σέβεται τις ιδιαιτερότητες των πανεπιστημίων και το καθεστώς αυτοδιοίκησης που τα διέπει. Άρα, απαντώντας στο ερώτημά σας, πανεπιστήμιο και αστυνομία μπορούν να μπουν ως λέξεις στην ίδια φράση, όχι όμως ως «πανεπιστημιακή αστυνομία» με τον τρόπο που έχει προβλεφθεί νομοθετικά. Η αστυνομία έχει καθήκον να μπαίνει στα πανεπιστήμια όταν τελούνται εγκληματικές πράξεις και όχι να είναι μόνιμα εγκατεστημένη στους πανεπιστημιακούς χώρους. Αυτή τη δυνατότητα τη διαθέτει από το 2019, όταν καταργήθηκε νομοθετικά το πανεπιστημιακό άσυλο.
– Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες των πανεπιστημίων που καθιστούν κατά τη γνώμη σας μη αποδεκτή την πανεπιστημιακή αστυνομία;
Κατ’ αρχάς η εγκληματικότητα στα πανεπιστήμια αποτελεί ένα απειροελάχιστο ποσοστό της συνολικής εγκληματικότητας στη χώρα. Οι πράξεις βίας είτε από “ομάδες διαμαρτυρίας” είτε από κοινούς ποινικούς παράγουν τόση δημοσιότητα επειδή τα πανεπιστήμια αποτελούν χώρους ελεύθερης διακίνησης ιδεών, έρευνας και αμφισβήτησης. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων ως εγγύηση αυτής της ελεύθερης διακίνησης ιδεών. Η φυσιογνωμία των πανεπιστημίων δεν είναι συμβατή με τη μόνιμη εγκατάσταση αστυνομικών της ΕΛΑΣ στους χώρους τους. Ας θυμηθούμε τα λόγια δύο κορυφαίων συνταγματολόγων και πανεπιστημιακών δασκάλων. Κατά τον Αριστόβουλο Μάνεση, σύμφωνα με παλιά ευρωπαϊκή παράδοση η τήρηση της τάξης και ασφάλειας στους πανεπιστημιακός χώρους «ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα και ευθύνη των αρχών που διοικούν το Ίδρυμα». Κατά τον Δημήτρη Τσάτσο , «το κράτος δεν μπορεί να επιβάλει στον χώρο του Ιδρύματος τις γενικές περί τάξεως και ασφάλειας αντιλήψεις των αρμόδιων αρχών». Οι απόψεις αυτές διατηρούν αναλλοίωτη την επικαιρότητά τους σήμερα. Σε καμία χώρα της ηπειρωτικής Ευρώπης, πλην της αυταρχικής Τουρκίας, δεν έχει θεσμοθετηθεί η διαρκής παρουσία αστυνομικής δύναμη εντός των πανεπιστημίων, υπαγόμενης στον αρχηγό της αστυνομίας.
– Ποια είναι τα νομικά σας επιχειρήματα; Κρίνετε θα επικρατήσει η νομική τακτική «για λόγους δημοσίου συμφέροντος» στην κρίση των δικαστών ή βλέπετε να συζητούνται σοβαρά τα επιχειρήματα σας;
Οι διοικήσεις των πανεπιστημίων όχι μόνο δεν ελέγχουν και δεν εποπτεύουν αλλά κατά τον επίμαχο νόμο υποχρεούνται και να «διευκολύνουν το προσωπικό των ΟΠΠΙ» στην άσκηση των καθηκόντων του. Αυτό σημαίνει ότι τα όργανα διοίκησης των πανεπιστημίων απευθύνονται στις ΟΠΠΙ με τον ίδιο τρόπο που απευθύνεται οποιοσδήποτε πολίτης στην αστυνομία. Μάλιστα, όχι μόνο δεν ιδρύεται καμία ιεραρχική σχέση μεταξύ οργάνων διοίκησης των πανεπιστημίων και ΟΠΠΙ, ως διοικητικών οργάνων που θα έπρεπε να υπάγονται, εποπτεύονται, ελέγχονται και λογοδοτούν σε αυτήν, αλλά ιδρύεται αντίστροφη ιεραρχική σχέση, αφού το υπαγόμενο στην ΕΛΑΣ μέλος των ΟΠΠΙ μπορεί ανεμπόδιστα να ασκήσει τις αστυνομικές του αρμοδιότητες ακόμα και στον Πρύτανη. Αυτό αντίκειται στη συνταγματικά κατοχυρωμένη αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων που, όπως έχει κρίνει εδώ και δεκαετίες το Συμβούλιο της Επικρατείας, σημαίνει ότι μπορούν να αποφασίζουν για τις υποθέσεις τους με δικά τους όργανα, καθώς και να επιλέγουν το διδακτικό και διοικητικό προσωπικό τους. Εκτιμώ ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας ότι δεν θα μεταβάλει την πάγια νομολογία του .
– Πως μπορούμε να απαλλαγούμε απο τα κρούσματα βίας στα πανεπιστήμια; Γιατί τόσα χρόνια δεν έχει γίνει τίποτα;
Υπάρχουν πολλές επιλογές για να οργανωθεί συστηματικά η φύλαξη και η αυτοπροστασία των πανεπιστημίων, όπως συμβαίνει σε όλη την Ευρώπη, χωρίς διαρκή παρουσία της αστυνομίας. Για παράδειγμα, με μικρότερο κόστος από το απαιτούμενο για την πρόσληψη και εκπαίδευση των πανεπιστημιακών αστυνομικών θα μπορούσε να προσληφθεί κατάλληλο προσωπικό φύλαξης από τα ίδια τα πανεπιστήμια , το οποίο με δυνατότητα να καλεί ανά πάσα στιγμή την αστυνομία όταν κρίνεται αναγκαίο. Οι λόγοι που αυτό δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα είναι σύνθετοι, όμως η επιλογή μιας παρέμβασης ακραίας και πρωτοφανούς για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, όπως η διαρκής παρουσία της ΕΛΑΣ στους πανεπιστημιακούς χώρους, φοβάμαι ότι θα μετατρέψει τα πανεπιστήμια σε πεδία μάχης, οδηγώντας σε αποτελέσματα αντίθετα από το επιθυμητό.
– Τους πρυτάνεις πού τους βλέπετε; Αντιμετωπίζουν πια συχνά εγκληματικές συμμορίες…Επιπλέον, οι φοιτητές πού «στέκονται» στα παραπάνω; Ασφαλείς θα νιώθουν με υπεραστυνόμευση ή με αλλαγή νοοτροπίας στα ΑΕΙ;
Οι πρυτάνεις δεν διαθέτουν ούτε το θεσμικό οπλοστάσιο ούτε επαρκείς οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για να διαχειριστούν το πρόβλημα. Χωρίς αυτά η εξουσία τους στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης είναι περιορισμένη. Όμως οφείλουμε να κάνουμε μια σημαντική διάκριση, την οποία αναγνωρίζει και το Υπουργείο Παιδείας, δηλαδή ότι τα πανεπιστήμια που αντιμετωπίζουν φαινόμενα βίας και ανομίας είναι πέντε ή έξι, ενώ στα υπόλοιπα δεκαπέντε τα πράγματα είναι διαφορετικά. Για την πανεπιστημιακή κοινότητα ζητούμενο είναι να διασφαλιστεί η ελεύθερη διακίνηση ιδεών μέσα στα πανεπιστήμια, αποκλείοντας τόσο τη βία «συλλογικοτήτων» ή κοινών κακοποιών όσο και την υλική και συμβολική βία της υπεραστυνόμευσης.
– Τι θα θέλατε να δηλώσετε με αποδέκτες τους υπουργούς Παιδείας και Προστασίας του Πολίτη; Βιάστηκαν να νομοθετήσουν; Η τακτική τους οδήγησε σε αύξηση των κρουσμάτων βίας; Ο νόμος για την πανεπιστημιακή αστυνομία πέρα από αντισυνταγματικός εμφορείται από μία εσφαλμένη αντίληψη για την αντιμετώπιση της βίας στα πανεπιστήμια. Θυμίζω την ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Αστυνομικών Υπαλλήλων, που τόνισε ότι «η πανεπιστημιακή αστυνομία πρέπει εξολοκλήρου να χρηματοδοτείται, να καθοδηγείται και να ελέγχεται από τους πανεπιστημιακούς φορείς και τις πρυτανικές αρχές, οι οποίες πρέπει να έχουν την ευθύνη για τη δράση της. Τα δε στελέχη της δεν πρέπει να οπλοφορούν ούτε με τη δράση τους να δημιουργούν ψευδεπίγραφη εικόνα αστυνομικής λειτουργίας». Λυπάμαι αν χρειάζεται οι αστυνομικοί να παραδίδουν μαθήματα ακαδημαϊκής δεοντολογίας. Ο νόμος για τις ΟΠΠΙ αποτελεί απρόσφορο, αναποτελεσματικό και δυσανάλογο περιορισμό της πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης, όπως φοβάμαι ότι θα αποδειχθεί αν τελικά εφαρμοστεί.