Καθώς τα βλέμματα όλων είναι στραμμένα στις επιπτώσεις της κρίσης στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, την ίδια περίοδο σημαντικές εξελίξεις εκτυλίσσονται στα πλεονασματικά κράτη της Κεντρικής Ευρώπης, χωρίς ίσως να τους αποδίδεται η ανάλογη προσοχή. Πρόκειται για μια αργόσυρτη μετάλλαξη των συστημάτων κοινωνικής προστασίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γερμανία, την Ολλανδία και αλλού, τα οποία δεν καταρρέουν παταγωδώς υπό το βάρος δημοσιονομικών ελλειμμάτων και υψηλού δημόσιου χρέους όπως συμβαίνει στον Νότο, αλλά μετασχηματίζονται σε αυτό που ήδη πριν από λίγα χρόνια είχε αποκληθεί “τιμωρητικό κράτος πρόνοιας”, με αφορμή ιδίως πρακτικές που υιοθετήθηκαν επί διακυβέρνησης Μπους στις ΗΠΑ.
Το τιμωρητικό κράτος πρόνοιας χαρακτηρίζεται από την “πειθαρχική επαναπροώθηση” στην εργασία, ως μέθοδο “εμπέδωσης” του εργασιακού ήθους, συνδέοντας τη λήψη κοινωνικών παροχών με συγκεκριμένες εργασιακές ή και άλλες συμπεριφορές. Πρόκειται για μία συντηρητική στροφή του κράτους πρόνοιας, με έντονα στοιχεία ποινικής καταστολής, εξαρτώντας εν τέλει τις κοινωνικές πολιτικές από ανταποδοτικές συμπεριφορές επί ποινή κυρώσεων. Ετσι, η αντιμετώπιση των κοινωνικών κινδύνων δεν βασίζεται πλέον στη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης, αλλά στην καταναγκαστική προώθηση σε χαμηλής ποιότητας εργασίας.
Αυτή η συντηρητική αναδιάρθρωση του κράτους πρόνοιας δεν αποτελεί παρά την άλλη όψη μιας ήπιας ποινικοποίησης του κοινωνικού χώρου, που οδηγείται με ακρίβεια στη λήψη ανελεύθερων μέτρων καταστολής ως αντίβαρων προς την έλλειψη πολιτικής νομιμοποίησης που αναπόφευκτα προκαλεί η ενίσχυση της κοινωνικής ανασφάλειας. Ολα αυτά συνεπάγονται την περαιτέρω περιθωριοποίηση των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων και την καταστρατήγηση τόσο των κοινωνικών όσο και μιας σειράς ατομικών δικαιωμάτων.
Η πίεση που δέχεται το κράτος πρόνοιας στις ελλειμματικές χώρες της Ευρώπης υπό το βάρος των μνημονίων και των περιοριστικών πολιτικών, σε συνάρτηση με την ανάδυση του τιμωρητικού κράτους πρόνοιας στις πλεονασματικές χώρες της Ευρώπης, αποτελούν τις δύο όψεις της συστηματικής απορρύθμισης του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, δηλαδή της σημαντικότερης κοινωνικής και θεσμικής κατάκτησης που έχει να επιδείξει η μεταπολεμική Ευρώπη.