Εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ”, 10/09/2007
Δεν προκαλούν έκπληξη σε όποιον γνωρίζει πώς είναι οργανωμένο το σύστημα πολιτικής προστασίας στη χώρα μας τα καταστροφικά αποτελέσματα των πυρκαγιών του καλοκαιριού. Αντίθετα, έκπληξη θα προκαλούσε η τυχόν αποτροπή της καταστροφής. Εξηγούμαι: Μετά από μία πρώτη έρευνα-επισκόπηση του νομοθετικού πλαισίου, της διοικητικής οργάνωσης και της κατανομής αρμοδιοτήτων στον τομέα της πολιτικής προστασίας, την οποία πραγματοποίησε το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, διαπιστώσαμε κατ’ αρχάς ότι το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο αποτελείται από διάσπαρτες ρυθμίσεις σε εικοσιεννέα (29) ετερόκλητα νομοθετήματα. Ως εδώ ένας έμπειρος νομικός δεν θα εντυπωσιαζόταν. Έχουμε συνηθίσει στην Ελλάδα την αποσπασματικότητα και τον κατακερματισμό της νομοθεσίας, ή, απλά, την πολυνομία και κακονομία.
Όμως δεν θα ήταν δυνατόν να μην αιφνιδιάσει ακόμη και τον πιο υποψιασμένο ή κυνικό ερευνητή το περιεχόμενο των 29 αυτών νομοθετημάτων: Στο έργο της πρόληψης των πυρκαγιών εμπλέκονται σαρανταπέντε (45) διαφορετικές υπηρεσίες, στις οποίες έχουν κατανεμηθεί εννέα (9) αρμοδιότητες, χωρίς βέβαια να αποσαφηνίζονται επαρκώς ζητήματα συνεργιών και συντονισμού. Περαιτέρω, στο έργο της καταστολής-κατάσβεσης εμπλέκονται είκοσι (20) υπηρεσίες, στις οποίες έχουν απονεμηθεί δεκαέξι (16) αρμοδιότητες. Ακόμη και ο πιο εφευρετικός νους δεν θα επιτύγχανε να προκαλέσει τέτοια πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων.
Το κεντρικό ερώτημα λοιπόν δεν είναι, όπως απλουστευτικά υποστηρίχθηκε από αρκετούς «ειδήμονες», αν η αρμοδιότητα αντιμετώπισης των πυρκαγιών ανήκει ή πρέπει να ανήκει στην πυροσβεστική ή στις δασικές υπηρεσίες, αλλά πώς θα ξεμπερδευτεί το κουβάρι των 45+20 διαφορετικών υπηρεσιών, που ασκούν 9+16 αρμοδιότητες. Με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο ουδείς τελικά γνωρίζει τα όρια δράσης και ευθύνης του. Εξ ου οι αμοιβαία επιρριπτόμενες κατηγορίες και ευθύνες, εξ ου βέβαια και η αδυναμία αποτελεσματικής παρέμβασης. Το πρόβλημα συνεπώς δεν δημιουργήθηκε κυρίως επειδή ενδεχομένως αντικαταστάθηκαν τα έμπειρα στελέχη από κομματικούς ευνοούμενους, πράγμα που είναι πάντως πολύ πιθανό ενόψει της κατά κανόνα κομματοκρατικής λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Αντίθετα, στον πυρήνα της κρατικής ανεπάρκειας βρίσκεται το απόλυτο θεσμικό και διοικητικό-οργανωτικό χάος.
Ένα παράδειγμα: Στην αρμοδιότητα καθαρισμού των δασών, με σκοπό να περιοριστεί ο κίνδυνος ανάφλεξης, εμπλέκονται έντεκα (11) φορείς, μεταξύ των οποίων τα Υπουργεία Άμυνας και Πολιτισμού, οι Δήμοι, οι Νομαρχίες, οι Περιφέρειες, η ΔΕΗ, ο ΟΣΕ, η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ, οι δασικές υπηρεσίες κ.λπ. Ένας δημοτικός υπάλληλος ενδέχεται, φερ’ ειπείν, να καθαρίσει ένα δασάκι, όχι όμως και τα σημεία στην περίμετρο πυλώνων της ΔΕΗ ή σε σιδηροδρομικές γραμμές. Αυτά τα σημεία θα «περιμένουν» τις αντίστοιχες υπηρεσίες.
Η συστημική ανεπάρκεια του κράτους να παράσχει στους πολίτες του εγγυήσεις εσωτερικής ασφάλειας ή να ενεργοποιήσει λυσιτελώς τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας, με ακραία εκδήλωση την αδυναμία συντονισμένης παρέμβασης μπροστά σε φυσικές καταστροφές, μπορεί να εκληφθεί ως δείγμα μίας ευρύτερης κρίσης της ικανότητας διαχείρισης κρίσεων. Η κρίση αυτή είναι συναρτημένη με την αδυναμία στρατηγικού σχεδιασμού και οργανωτικής αναδιάρθρωσης της διοίκησης, που προσλαμβάνεται εν τέλει ως μορφή κρίσης του ίδιου του πολιτικού συστήματος.
Όμως δεν θα ήταν δυνατόν να μην αιφνιδιάσει ακόμη και τον πιο υποψιασμένο ή κυνικό ερευνητή το περιεχόμενο των 29 αυτών νομοθετημάτων: Στο έργο της πρόληψης των πυρκαγιών εμπλέκονται σαρανταπέντε (45) διαφορετικές υπηρεσίες, στις οποίες έχουν κατανεμηθεί εννέα (9) αρμοδιότητες, χωρίς βέβαια να αποσαφηνίζονται επαρκώς ζητήματα συνεργιών και συντονισμού. Περαιτέρω, στο έργο της καταστολής-κατάσβεσης εμπλέκονται είκοσι (20) υπηρεσίες, στις οποίες έχουν απονεμηθεί δεκαέξι (16) αρμοδιότητες. Ακόμη και ο πιο εφευρετικός νους δεν θα επιτύγχανε να προκαλέσει τέτοια πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων.
Το κεντρικό ερώτημα λοιπόν δεν είναι, όπως απλουστευτικά υποστηρίχθηκε από αρκετούς «ειδήμονες», αν η αρμοδιότητα αντιμετώπισης των πυρκαγιών ανήκει ή πρέπει να ανήκει στην πυροσβεστική ή στις δασικές υπηρεσίες, αλλά πώς θα ξεμπερδευτεί το κουβάρι των 45+20 διαφορετικών υπηρεσιών, που ασκούν 9+16 αρμοδιότητες. Με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο ουδείς τελικά γνωρίζει τα όρια δράσης και ευθύνης του. Εξ ου οι αμοιβαία επιρριπτόμενες κατηγορίες και ευθύνες, εξ ου βέβαια και η αδυναμία αποτελεσματικής παρέμβασης. Το πρόβλημα συνεπώς δεν δημιουργήθηκε κυρίως επειδή ενδεχομένως αντικαταστάθηκαν τα έμπειρα στελέχη από κομματικούς ευνοούμενους, πράγμα που είναι πάντως πολύ πιθανό ενόψει της κατά κανόνα κομματοκρατικής λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Αντίθετα, στον πυρήνα της κρατικής ανεπάρκειας βρίσκεται το απόλυτο θεσμικό και διοικητικό-οργανωτικό χάος.
Ένα παράδειγμα: Στην αρμοδιότητα καθαρισμού των δασών, με σκοπό να περιοριστεί ο κίνδυνος ανάφλεξης, εμπλέκονται έντεκα (11) φορείς, μεταξύ των οποίων τα Υπουργεία Άμυνας και Πολιτισμού, οι Δήμοι, οι Νομαρχίες, οι Περιφέρειες, η ΔΕΗ, ο ΟΣΕ, η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ, οι δασικές υπηρεσίες κ.λπ. Ένας δημοτικός υπάλληλος ενδέχεται, φερ’ ειπείν, να καθαρίσει ένα δασάκι, όχι όμως και τα σημεία στην περίμετρο πυλώνων της ΔΕΗ ή σε σιδηροδρομικές γραμμές. Αυτά τα σημεία θα «περιμένουν» τις αντίστοιχες υπηρεσίες.
Η συστημική ανεπάρκεια του κράτους να παράσχει στους πολίτες του εγγυήσεις εσωτερικής ασφάλειας ή να ενεργοποιήσει λυσιτελώς τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας, με ακραία εκδήλωση την αδυναμία συντονισμένης παρέμβασης μπροστά σε φυσικές καταστροφές, μπορεί να εκληφθεί ως δείγμα μίας ευρύτερης κρίσης της ικανότητας διαχείρισης κρίσεων. Η κρίση αυτή είναι συναρτημένη με την αδυναμία στρατηγικού σχεδιασμού και οργανωτικής αναδιάρθρωσης της διοίκησης, που προσλαμβάνεται εν τέλει ως μορφή κρίσης του ίδιου του πολιτικού συστήματος.