Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 12/10/2010
Η οικονομία τελεί σε αμφίδρομη σχέση με την ψυχολογία της κρίσης. Η κυβέρνηση Παπανδρέου αντιλήφθηκε, ασφαλώς με καθυστέρηση, ότι οι δόσεις κριτικής και αυτοοικτιρμού για την κατάσταση της χώρας, τις οποίες χρησιμοποίησε κατά την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης, ήταν ισχυρότερες από τις αναγκαίες. Πράγματι, παρέλαβε ένα υπερχρεωμένο κράτος, με διαλυμένη Δημόσια Διοίκηση, ακραία παραοικονομία και διαφθορά, σπάταλο και αναποτελεσματικό σύστημα υγείας, παρασιτικές ΔΕΚΟ. Η ανάδειξη των προβλημάτων συνιστούσε προϋπόθεση για τις θεραπείες-σοκ που έκρινε επιβεβλημένες. Όμως, η υπέρβαση της δοσολογίας οδήγησε την οικονομία σε κώμα, προκαλώντας κατακόρυφη άνοδο των επιτοκίων δανεισμού και αγγίζοντας τη χρεοκοπία.
Τις τελευταίες εβδομάδες εξαπολύθηκε μία οργανωμένη επίθεση αισιοδοξίας, ώστε να αντιστραφεί η ψυχολογία της καταστροφής, να πεισθούν οι δυνάμει δανειστές ότι η αναδιάρθρωση του χρέους δεν είναι αναπόφευκτη, να επαναπατριστούν οι καταθέσεις από το εξωτερικό, να κινηθεί η αγορά, να επιτευχθεί ανάπτυξη και επενδύσεις. Βέβαια η επιστροφή στην προτέρα κατάσταση αποτελεί ασύγκριτα δυσκολότερη υπόθεση από την πρόκληση πανικού. Απαιτεί χρόνο, ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, επιχειρήματα που θεμελιώνονται σε παρεμβάσεις με πολιτικό και κοινωνικό κόστος. Σε περιβάλλον παγκοσμιοποιημένων αγορών, υπό συνθήκες ενιαίου νομίσματος, τα εργαλεία που διαθέτει το κράτος για να αντιμετωπίσει την κρίση είναι περιορισμένα. Και η «θετική προπαγάνδα» αποδεικνύεται αργόσυρτη και επισφαλής.
Πίσω από τις δηλώσεις αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης των κυβερνώντων κρύβεται σήμερα ο διογκούμενος φόβος της αποτυχίας. Πίσω από τις κουΐντες, στα παρασκήνια της εξουσίας, διεξάγεται καθημερινά μια αγωνιώδης προσπάθεια ανάταξης της ημιθανούς οικονομίας. Όλα σχεδόν τα πεδία δημόσιας πολιτικής εμφανίζονται ελλειμματικά, δαιδαλώδη, με κρυμμένα συμφέροντα, παθογένειες δεκαετιών, εστίες κατασπατάλησης δημόσιου χρήματος. Στην πραγματικότητα οι κρατούντες δεν αισθάνονται καμία βεβαιότητα ότι θα τιθασευτεί η Λερναία Ύδρα της φοροδιαφυγής ή ο Λεβιάθαν της γραφειοκρατίας. Οι προϋποθέσεις που τέθηκαν με το Μνημόνιο δεν γίνεται να εκπληρωθούν με λογιστικά τρικ, αφού παρακολουθούνται επισταμένως από τους τοποτηρητές της Τρόικας. Και την ίδια ώρα η αγορά «στεγνώνει», οι άνεργοι πληθαίνουν και οι απομυζούμενοι φαίνεται να μην έχουν άλλο να δώσουν. Οι κατέχοντες, ούτως ή άλλως, γνώριζαν τον τρόπο να παραμείνουν στο απυρόβλητο.
Την άλλη όψη του τρόμου των κρατούντων συνιστά η αγωνία της κοινωνίας, ιδίως των μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων, που αντιλαμβάνονται ότι δεν καταρρέει μόνο ένα μοντέλο ζωής, αλλά διακυβεύονται πλέον βασικά βιοτικά αγαθά. Εργασία, κοινωνική ασφάλιση, υγειονομική περίθαλψη, αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, μέσα σε λίγους μήνες μοιάζουν να γίνονται ολοένα πιο επισφαλή.
Όμως, τη στιγμή που ο «ιερός τρόμος» των κρατούντων θα αποκαλυφθεί μπροστά στα έκπληκτα μάτια των πολιτών, η εκ βάθρων αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού θα καταστεί αναπόδραστη. Τώρα λοιπόν, αντί για καταστροφολογία οι κρατούντες προβάλλουν ένα μόνιμο, κούφιο χαμόγελο, μήπως οι νεόπτωχοι κάτοικοι της χώρας ξεγελαστούν και δεν εξεγερθούν, μαινόμενοι εναντίον των μελών της πολιτικής τάξης συλλήβδην, που «τα φάγανε όλοι μαζί», κατά τη ρήση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης.
Τις τελευταίες εβδομάδες εξαπολύθηκε μία οργανωμένη επίθεση αισιοδοξίας, ώστε να αντιστραφεί η ψυχολογία της καταστροφής, να πεισθούν οι δυνάμει δανειστές ότι η αναδιάρθρωση του χρέους δεν είναι αναπόφευκτη, να επαναπατριστούν οι καταθέσεις από το εξωτερικό, να κινηθεί η αγορά, να επιτευχθεί ανάπτυξη και επενδύσεις. Βέβαια η επιστροφή στην προτέρα κατάσταση αποτελεί ασύγκριτα δυσκολότερη υπόθεση από την πρόκληση πανικού. Απαιτεί χρόνο, ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, επιχειρήματα που θεμελιώνονται σε παρεμβάσεις με πολιτικό και κοινωνικό κόστος. Σε περιβάλλον παγκοσμιοποιημένων αγορών, υπό συνθήκες ενιαίου νομίσματος, τα εργαλεία που διαθέτει το κράτος για να αντιμετωπίσει την κρίση είναι περιορισμένα. Και η «θετική προπαγάνδα» αποδεικνύεται αργόσυρτη και επισφαλής.
Πίσω από τις δηλώσεις αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης των κυβερνώντων κρύβεται σήμερα ο διογκούμενος φόβος της αποτυχίας. Πίσω από τις κουΐντες, στα παρασκήνια της εξουσίας, διεξάγεται καθημερινά μια αγωνιώδης προσπάθεια ανάταξης της ημιθανούς οικονομίας. Όλα σχεδόν τα πεδία δημόσιας πολιτικής εμφανίζονται ελλειμματικά, δαιδαλώδη, με κρυμμένα συμφέροντα, παθογένειες δεκαετιών, εστίες κατασπατάλησης δημόσιου χρήματος. Στην πραγματικότητα οι κρατούντες δεν αισθάνονται καμία βεβαιότητα ότι θα τιθασευτεί η Λερναία Ύδρα της φοροδιαφυγής ή ο Λεβιάθαν της γραφειοκρατίας. Οι προϋποθέσεις που τέθηκαν με το Μνημόνιο δεν γίνεται να εκπληρωθούν με λογιστικά τρικ, αφού παρακολουθούνται επισταμένως από τους τοποτηρητές της Τρόικας. Και την ίδια ώρα η αγορά «στεγνώνει», οι άνεργοι πληθαίνουν και οι απομυζούμενοι φαίνεται να μην έχουν άλλο να δώσουν. Οι κατέχοντες, ούτως ή άλλως, γνώριζαν τον τρόπο να παραμείνουν στο απυρόβλητο.
Την άλλη όψη του τρόμου των κρατούντων συνιστά η αγωνία της κοινωνίας, ιδίως των μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων, που αντιλαμβάνονται ότι δεν καταρρέει μόνο ένα μοντέλο ζωής, αλλά διακυβεύονται πλέον βασικά βιοτικά αγαθά. Εργασία, κοινωνική ασφάλιση, υγειονομική περίθαλψη, αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, μέσα σε λίγους μήνες μοιάζουν να γίνονται ολοένα πιο επισφαλή.
Όμως, τη στιγμή που ο «ιερός τρόμος» των κρατούντων θα αποκαλυφθεί μπροστά στα έκπληκτα μάτια των πολιτών, η εκ βάθρων αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού θα καταστεί αναπόδραστη. Τώρα λοιπόν, αντί για καταστροφολογία οι κρατούντες προβάλλουν ένα μόνιμο, κούφιο χαμόγελο, μήπως οι νεόπτωχοι κάτοικοι της χώρας ξεγελαστούν και δεν εξεγερθούν, μαινόμενοι εναντίον των μελών της πολιτικής τάξης συλλήβδην, που «τα φάγανε όλοι μαζί», κατά τη ρήση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης.