Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 9/3/2010
Μονότονα επαναλαμβάνεται, από διαφορετικές πλευρές, το σύνθημα ότι η κρίση συνιστά ευκαιρία. Ασφαλώς φαίνεται να υπονοείται μια ευκαιρία για ανασυγκρότηση του κράτους και της οικονομίας. Ενδεχομένως μάλιστα ευκαιρία, υπό μία ευρύτερη οπτική, για να αντιληφθεί και να αναλάβει η ελληνική κοινωνία και κάθε πολίτης ξεχωριστά το βάρος των ευθυνών που τους αναλογούν, στο πλαίσιο της σημερινής συγκυρίας. Οι συλλογισμοί που υποστηρίζονται πίσω από το σύνθημα της μόδας είναι απλοί: Η οικονομική κρίση, που έχει οδηγήσει τη χώρα στα όρια της χρεοκοπίας, λειτουργεί ως μηχανισμός αφύπνισης της πολιτείας και ενεργοποίησης ενός συλλογικού ενστίκτου επιβίωσης.
Δεν αμφισβητείται, βέβαια, ότι η κρίση και οι κερδοσκοπικές πιέσεις που ασκούνται στην ελληνική οικονομία καθιστούν επιτακτική την αντιμετώπιση χρόνιων παθογενειών, όπως οι οργανωτικές δυσλειτουργίες της Δημόσιας Διοίκησης, οι πελατειακές πρακτικές, η φοροδιαφυγή, το στρεβλό οικονομικό μοντέλο, τα φαινόμενα διαφθοράς, η ανορθολογική διάρθρωση του κοινωνικού κράτους και η φθίνουσα πορεία του εκπαιδευτικού συστήματος. Ωστόσο, κατ’ ουσίαν το σύνθημα «η κρίση ως ευκαιρία» χρησιμοποιείται ολοένα συστηματικότερα με τρόπο μονόπλευρο. Τα συμφραζόμενά του παραπέμπουν, εντέχνως, σε μια νεοφιλελεύθερη προσέγγιση των προβλημάτων. Οσο βαθαίνει η κρίση και εντείνονται οι πιέσεις από το ευρωπαϊκό Διευθυντήριο, τα αίτια της κρίσης αναλύονται με οικονομίστικους όρους: Ποιος φταίει, σύμφωνα με την αντίληψη αυτή; Το σπάταλο κράτος, οι παρασιτούντες δημόσιοι υπάλληλοι, οι άμυαλοι καταναλωτές. Και η απάντηση έρχεται αβίαστα, με βάση τη νεοφιλελεύθερη αυτή λογική: Συρρίκνωση του κράτους, άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, περικοπές εισοδημάτων για όλους, ιδίως βέβαια για τα χαμηλά και μικρομεσαία στρώματα.
Ετσι όμως η κρίση μετατρέπεται σε ευκαιρία χειραγώγησης της κοινωνίας, καταστρατήγησης βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων και παράδοσης στρατηγικών δημόσιων λειτουργιών σε ιδιωτικά κερδοσκοπικά συμφέροντα, υπό την απειλή της πτώχευσης. Η ευκαιρία για καλύτερο κράτος μεταμορφώνεται σε μηχανισμό επιβολής του λιγότερου κράτους, της εργασιακής ανασφάλειας, της οριακής επιβίωσης, της εξουθένωσης των λιγότερο ευνοημένων κοινωνικών ομάδων.
Σε τελική ανάλυση, η κρίση δεν θα μπορούσε να αποτελεί ευκαιρία, εφόσον δεν συνοδεύεται από τη συγκρότηση ενός νέου πολιτικού λόγου, από τον οποίο να εμφορείται ο μετασχηματισμός του κράτους και της οικονομίας και να εμπνέεται η κοινωνία. Ενας τέτοιος λόγος θεμελιώθηκε το 1974 στο αίτημα για δημοκρατία, το 1981 στην Αλλαγή, το 1996 στον εκσυγχρονισμό, ακόμη και το 2004 στην ψευδεπίγραφη επίκληση των «μεταρρυθμίσεων». Σήμερα ένας αντίστοιχος λόγος απουσιάζει και υποκαθίσταται από την «ψυχολογία της κρίσης» και τον φόβο της οικονομικής κατάρρευσης. Δυστυχώς, όμως, το ιδεολογικοπολιτικό κενό δεν μπορεί να καλυφθεί μόνο με συνθήματα του τύπου «η κρίση ως ευκαιρία». Μια τέτοια ευκαιρία είναι απατηλή. Εγκυμονεί τον κίνδυνο να μετατραπεί σε μηχανισμό νομιμοποίησης πολιτικών επιλογών που δεν συνάδουν ούτε με τις προγραμματικές δηλώσεις της σημερινής κυβέρνησης, ούτε καν με τις συνταγματικά κατοχυρωμένες εγγυήσεις του κοινωνικού κράτους δικαίου.