Πρώτο Θέμα, 05/04/20
Είναι άγνωστο πότε θα κηρυχθεί το τέλος της πανδημίας. Εξίσου αβέβαιο είναι αν η επόμενη μέρα θα σημαίνει επιστροφή στην προηγούμενη κανονικότητα ή θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε υπό συνθήκες διαρκούς απειλής για τη ζωή και την υγεία μας. Οι διαρκείς μεταλλάξεις του ιού προκαλούν εύλογες ανησυχίες στους επιδημιολόγους. Όμως ακόμη και αν η πανδημία περιοριστεί, ο κόσμος δεν θα είναι ο ίδιος μετά τον τρόμο και την ανασφάλεια που έσπειρε, μετά τις εκατόμβες νεκρών σε ολόκληρο τον πλανήτη, αδιακρίτως φυλής, εθνικότητας ή εισοδηματικής κατηγορίας. Μόνη διαφοροποίηση, ότι ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τους ηλικιωμένους και όσους πάσχουν από υποκείμενα νοσήματα, ένας ιδιότυπος ηλικιακός ρατσισμός που απαιτεί την επαναθεμελίωση της διαγενεακής αλληλεγγύης.
Η πρώτη μείζων αλλαγή αφορά την οικονομία. Χιλιάδες επιχειρήσεις θα πτωχεύσουν ή θα διακόψουν τη λειτουργία τους, ιδίως στο εμπόριο, τις μεταφορές και τον τουρισμό, άλλες θα κρατικοποιηθούν, ενώ άλλες θα στραφούν σε διαφορετικά πεδία δραστηριοποίησης και με νέους όρους λειτουργίας. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, που είχε ήδη ξεκινήσει στα πιο ανεπτυγμένα κράτη, θα μεταμορφώσει ταχύτατα όλους τους τομείς της οικονομίας. Ο ρόλος του πρωτογενή τομέα θα επαναπροσδιοριστεί. Η σημασία της πράσινης ανάπτυξης επανέρχεται στο προσκήνιο.
Ως προς την απασχόληση, οι προγνώσεις είναι ζοφερές. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας προβλέπει δεκάδες εκατομμύρια νέων ανέργων. Στη χώρα μας κάποιοι υπολογισμοί προσδιορίζουν το ύψος της ανεργίας σε άνω του 30% αν η πανδημία δεν τεθεί υπό έλεγχο μέχρι το καλοκαίρι. Ωστόσο ακόμη βαθύτερες είναι οι μεταβολές στους όρους εργασίας. Οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης θα αποτελέσουν το κυρίαρχο πρότυπο. Ταυτόχρονα εξαπλώνονται ραγδαία η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση στον τομέα των υπηρεσιών, που επιδρούν στις συνθήκες εργασίας, στη συλλογική εκπροσώπηση των εργαζομένων και στα εργασιακά δικαιώματα, οδηγώντας σε νέες επισφάλειες για τον κόσμο της εργασίας.
Κρίσιμες είναι οι μεταβολές στον ρόλο του κράτους. Η κεϋνσιανή στροφή, ακόμη και από κεντροδεξιές κυβερνήσεις, αποτελεί τη μόνη ρεαλιστική απάντηση στην υγειονομική κρίση. Δεν πρόκειται όμως μόνο για την ενίσχυση των εθνικών οικονομιών, αλλά και για την ανασυγκρότηση του κοινωνικού κράτους, την ενδυνάμωση των συστημάτων υγείας, τον αναπροσανατολισμό των κοινωνικών μεταβιβάσεων μπροστά στους νέους κοινωνικούς κινδύνους. Εξίσου σοβαρή είναι η κατοχύρωση θεσμικών αντιβάρων για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, που θα απειληθούν από τον παρατεταμένο περιορισμό ή την εν τοις πράγμασι αναστολή τους εν ονόματι της προστασίας της δημόσιας υγείας, ώστε να αποτραπεί η εγκαθίδρυση οργουελιανών κοινωνιών διαρκούς παρακολούθησης και επιτήρησης.
Μπροστά σε υπαρξιακά διλήμματα βρίσκεται επίσης η ενωμένη Ευρώπη. Η επόμενη μέρα θα την βρει είτε ισχυρότερη είτε αποσυντεθειμένη. Η ελλειμματική ευρωπαϊκή αλληλεγγύη μπροστά στην πανδημία επικάθεται στα προηγούμενα ενωσιακά ελλείμματα ως προς την αντιμετώπιση της οικονομικής και της μεταναστευτικής κρίσης, προκαλώντας κύματα ευρωσκεπτικισμού στις χώρες του Νότου. Βαθιά διχασμένη, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να έχει απεμπολήσει τον αξιακό της πυρήνα και να λειτουργεί ως μία ένωση κρατών που εξυπηρετεί τα οικονομικά συμφέροντα της Γερμανίας και των λοιπών εξαγωγικών βιομηχανικών οικονομιών του ευρωπαϊκού Βορρά. Όποια πορεία και αν ακολουθήσουν τελικά η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα επιμέρους εθνικά κράτη, το βέβαιο είναι ότι η επόμενη μέρα ελάχιστα θα θυμίζει το χθες.