Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 9/11/2010
Όταν ο Γ. Παπανδρέου πέταξε το γάντι των πρόωρων εκλογών, οι αντιδράσεις που εισέπραξε ήταν τριών ειδών. Κατά μία εκδοχή, επιχείρησε να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ, ώστε να αποφύγει μια ήττα που θα κλόνιζε την κυριαρχία του. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, επεδίωκε τη διεξαγωγή εκλογών με απώτερο σκοπό να «δραπετεύσει», όπως ο προκάτοχός του στην πρωθυπουργία, μπροστά στη διαγραφόμενη αποτυχία της πολιτικής του μνημονίου. Από μια διαφορετική σκοπιά, τα επόμενα βήματα της κυβέρνησης, σε ακόμη πιο δύσβατο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, απαιτούσαν νωπή λαϊκή εντολή, είτε μέσω της καθαρής νίκης των υποψηφίων που στηρίζει το ΠΑΣΟΚ στις αυτοδιοικητικές εκλογές, είτε μέσω βουλευτικών εκλογών πριν από το τέλος του έτους.
Τι πράγματι ώθησε τον πρωθυπουργό να συνδέσει το αποτέλεσμα των αυτοδιοικητικών εκλογών με μια ενδεχόμενη πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, ίσως δεν γίνει ποτέ γνωστό. Ωστόσο, αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο πολιτικό και πολιτειολογικό ενδιαφέρον δεν είναι τα ψυχολογικά, κομματικά ή εθνικά κίνητρα του Γ. Παπανδρέου, αλλά οι συνθήκες, υπό τις οποίες εκφέρεται ένα τέτοιο δίλημμα και οι επιπτώσεις του στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Πίσω, δηλαδή, από την αμφίσημη ρήση ότι «στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα», υποκρύπτεται σήμερα ο κίνδυνος της ακυβερνησίας. Πιθανόν η ακυβερνησία να μη συνιστούσε αδιέξοδο σε ομαλές περιόδους, αλλά υπό καθεστώς χρεοκοπίας και ενώπιον επιλογών που κινούνται στο φάσμα μεταξύ θατσερισμού και αλβανοποίησης, η ακυβερνησία ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή.
Στην πραγματικότητα ουδείς τολμάει αξιόπιστα να ζητήσει πρόωρες εκλογές στην παρούσα συγκυρία. Οι προϋποθέσεις μιας κυβέρνησης συνεργασίας απουσιάζουν. Η Κεντροδεξιά ουδέποτε στη Μεταπολίτευση ήταν σε τέτοιο βαθμό εκτός τροχιάς εξουσίας, απαξιωμένη και κατακερματισμένη από ισχυρές ιδεολογικές διαφορές και προσωπικές έριδες. Η Αριστερά εμφανίζεται εξίσου πολυδιασπασμένη, με αγεφύρωτες εντάσεις. Παράλληλα, η αντιμνημονιακή στάση τόσο της Κεντροδεξιάς όσο και της Αριστεράς αποκλείουν τη μετεκλογική συνεργασία τους με το ΠΑΣΟΚ. Τέλος, μέσα στο ίδιο το κυβερνών κόμμα δεν διαφαίνεται κάποιος συνεκτικός πόλος εξουσίας, που θα υποκαθιστούσε έναν ηττημένο Γ. Παπανδρέου.
Οταν λοιπόν ο πρωθυπουργός έθεσε το δίλημμα «νίκη ή εκλογές», κατ’ ουσίαν το ερώτημα προς τους πολίτες ήταν «κυβέρνηση Παπανδρέου ή ακυβερνησία». Η πρωτοφανής εκλογική αποχή αποτέλεσε την ηχηρή απάντηση των πολιτών. Το κυριότερο συμπέρασμα είναι, συνεπώς, ότι πέρα από την οικονομία, χρεοκόπησε και η πολιτική τάξη, που οδήγησε τη δημοκρατία σε αδιέξοδο. Τριάντα έξι χρόνια μετά την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας και τη διατύπωση από τον Μίκη Θεοδωράκη του περίφημου συνθήματος «Καραμανλής ή τανκς», η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα.
Εάν όμως το πολιτικό σύστημα ταλανίζεται από διλήμματα τύπου «Παπανδρέου ή ακυβερνησία», όπου η ακυβερνησία του χρεοκοπημένου κράτους ισούται με χάος, τότε αυτό ίσως σημαίνει ότι απαιτείται μια εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κομματικού συστήματος και του πολιτικού προσωπικού, ώστε όταν ξανατεθεί παρόμοιο ζήτημα, να προσφέρονται αξιόπιστες εναλλακτικές επιλογές.
Τι πράγματι ώθησε τον πρωθυπουργό να συνδέσει το αποτέλεσμα των αυτοδιοικητικών εκλογών με μια ενδεχόμενη πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, ίσως δεν γίνει ποτέ γνωστό. Ωστόσο, αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο πολιτικό και πολιτειολογικό ενδιαφέρον δεν είναι τα ψυχολογικά, κομματικά ή εθνικά κίνητρα του Γ. Παπανδρέου, αλλά οι συνθήκες, υπό τις οποίες εκφέρεται ένα τέτοιο δίλημμα και οι επιπτώσεις του στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Πίσω, δηλαδή, από την αμφίσημη ρήση ότι «στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα», υποκρύπτεται σήμερα ο κίνδυνος της ακυβερνησίας. Πιθανόν η ακυβερνησία να μη συνιστούσε αδιέξοδο σε ομαλές περιόδους, αλλά υπό καθεστώς χρεοκοπίας και ενώπιον επιλογών που κινούνται στο φάσμα μεταξύ θατσερισμού και αλβανοποίησης, η ακυβερνησία ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή.
Στην πραγματικότητα ουδείς τολμάει αξιόπιστα να ζητήσει πρόωρες εκλογές στην παρούσα συγκυρία. Οι προϋποθέσεις μιας κυβέρνησης συνεργασίας απουσιάζουν. Η Κεντροδεξιά ουδέποτε στη Μεταπολίτευση ήταν σε τέτοιο βαθμό εκτός τροχιάς εξουσίας, απαξιωμένη και κατακερματισμένη από ισχυρές ιδεολογικές διαφορές και προσωπικές έριδες. Η Αριστερά εμφανίζεται εξίσου πολυδιασπασμένη, με αγεφύρωτες εντάσεις. Παράλληλα, η αντιμνημονιακή στάση τόσο της Κεντροδεξιάς όσο και της Αριστεράς αποκλείουν τη μετεκλογική συνεργασία τους με το ΠΑΣΟΚ. Τέλος, μέσα στο ίδιο το κυβερνών κόμμα δεν διαφαίνεται κάποιος συνεκτικός πόλος εξουσίας, που θα υποκαθιστούσε έναν ηττημένο Γ. Παπανδρέου.
Οταν λοιπόν ο πρωθυπουργός έθεσε το δίλημμα «νίκη ή εκλογές», κατ’ ουσίαν το ερώτημα προς τους πολίτες ήταν «κυβέρνηση Παπανδρέου ή ακυβερνησία». Η πρωτοφανής εκλογική αποχή αποτέλεσε την ηχηρή απάντηση των πολιτών. Το κυριότερο συμπέρασμα είναι, συνεπώς, ότι πέρα από την οικονομία, χρεοκόπησε και η πολιτική τάξη, που οδήγησε τη δημοκρατία σε αδιέξοδο. Τριάντα έξι χρόνια μετά την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας και τη διατύπωση από τον Μίκη Θεοδωράκη του περίφημου συνθήματος «Καραμανλής ή τανκς», η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα.
Εάν όμως το πολιτικό σύστημα ταλανίζεται από διλήμματα τύπου «Παπανδρέου ή ακυβερνησία», όπου η ακυβερνησία του χρεοκοπημένου κράτους ισούται με χάος, τότε αυτό ίσως σημαίνει ότι απαιτείται μια εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κομματικού συστήματος και του πολιτικού προσωπικού, ώστε όταν ξανατεθεί παρόμοιο ζήτημα, να προσφέρονται αξιόπιστες εναλλακτικές επιλογές.