Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 7/9/2010
Τέσσερις δρόμοι έχουν προταθεί για τη σχέση κράτους-αγοράς. Ο πρώτος είναι ο αχαλίνωτος καπιταλισμός, αυτός που οδήγησε στις διαδοχικές κρίσεις των παγκόσμιων αγορών, στις φούσκες των στεγαστικών δανείων, στα επενδυτικά προϊόντα-μαϊμού και στο χρηματιστηριακό καζίνο. Λίγοι τολμούν πλέον να τον υποστηρίξουν ανοιχτά, ιδίως κάποιοι αμετανόητοι νεοφιλελεύθεροι, όμως οι πολιτικές που ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια από τα ανεπτυγμένα κράτη, πρωτοστατούσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν αποτελούν τίποτα άλλο παρά ολοένα οξύτερες εκδοχές του, με καταστροφικές επιπτώσεις για την απασχόληση, την κοινωνική συνοχή και το περιβάλλον.
Ο δεύτερος δρόμος είναι ο υπαρκτός σοσιαλισμός της κρατικά διευθυνόμενης οικονομίας, που κατέρρευσε παταγωδώς, σύμφωνα με ορισμένους, εξαιτίας της συστηματικής παραβίασης ατομικών δικαιωμάτων και των εγγενών προβλημάτων ως προς τη λειτουργία της οικονομίας, κατ’ άλλους πάλι ως αποτέλεσμα μιας εντεινόμενης πολεμοκαπηλίας και αρνητικής προπαγάνδας της Δύσης. Όσοι εμπνέονται ακόμη από αυτό τον δρόμο δεν πείθουν ευρέα ακροατήρια, αν και στην Ελλάδα η δύναμη του ΚΚΕ τείνει να ενισχυθεί, ιδίως ως αποτέλεσμα της σκληρότερης λιτότητας που βιώνει η ελληνική κοινωνία τα τελευταία πενήντα χρόνια.
Ο τρίτος δρόμος ξεκίνησε ως σοσιαλδημοκρατία, σε σύγκλιση με τον ευρωκομμουνισμό, με έμφαση στα επιτεύγματα της λεγόμενης κοινωνικής οικονομίας της αγοράς και του κράτους πρόνοιας στη μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά κατέληξε δεκανίκι του θατσερικού δόγματος, υπό την εκδοχή ιδίως του Μπλερ, νυν πολυεκατομμυριούχου, ιδρυτή πρόσφατα επενδυτικής τράπεζας στην καρδιά των χρηματοπιστωτικών παιγνίων. Αντίστοιχα, στη Γερμανία ήταν η «τριτοδρομική» σοσιαλδημοκρατία του Σρέντερ που εκπόνησε την περίφημη «Ατζέντα 2000», γκρεμίζοντας το πιο αξιόπιστο μοντέλο κοινωνικού κράτους. Τον τέταρτο δρόμο εισήγαγε προ ημερών ο Γιώργος Παπανδρέου, ως καταγγελία του τρίτου δρόμου, επιχειρώντας να εκσυγχρονίσει την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία και να τιθασεύσει τις παγκόσμιες αγορές με ένα, αρκετά νεφελώδες ακόμη, νέο μείγμα κράτους-αγοράς. Όσοι θυμούνται την εξαιρετικά διαυγή ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου το 1992 σε σύνοδο των Ευρωπαίων σοσιαλιστών στη Μαδρίτη, με θέμα «τι σημαίνει σοσιαλισμός σήμερα», θα διαπιστώσουν σημαντικά δάνεια στη νεόκοπη αντίληψη περί τέταρτου δρόμου. Επεσήμαινε, τότε, ο Α. Παπανδρέου, ότι είναι αβέβαιο αν το μοντέλο που περιέγραφε «θα είναι ικανό να επιβιώσει στην τρικυμία που εξαπέλυσε ο παγκόσμιος καπιταλισμός». Προφανώς, με το ίδιο σκεπτικό καθυστερεί σήμερα και η εφαρμογή του τέταρτου δρόμου, αφού οι σκληρές νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιβλήθηκαν το προηγούμενο εξάμηνο δεν έχουν καμία σχέση ούτε με αυτόν ούτε καν με το προεκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ.
Μήπως θα μπορούσαμε λοιπόν να επεξεργαστούμε και έναν πέμπτο ή έκτο δρόμο; Η ανθρώπινη φαντασία και η ευρηματικότητα είναι απεριόριστες. Στο σημείο αυτό ανακύπτει, όμως, η κλασική διάκριση μεταξύ θεωρίας και πράξης. Ως γνωστόν, ο δρόμος για την Κόλαση είναι σπαρμένος από αγαθές προθέσεις. Ενίοτε, οι αγαθές προθέσεις απλώς απαλύνουν τη δύσβατη διαδρομή των εργαζομένων προς την Κόλαση. Ας ελπίσουμε ότι ο τέταρτος δρόμος του Γιώργου Παπανδρέου δεν αποτελεί παυσίπονο καθ’ οδόν προς τη νεοφιλελεύθερη πυρά.
Ο δεύτερος δρόμος είναι ο υπαρκτός σοσιαλισμός της κρατικά διευθυνόμενης οικονομίας, που κατέρρευσε παταγωδώς, σύμφωνα με ορισμένους, εξαιτίας της συστηματικής παραβίασης ατομικών δικαιωμάτων και των εγγενών προβλημάτων ως προς τη λειτουργία της οικονομίας, κατ’ άλλους πάλι ως αποτέλεσμα μιας εντεινόμενης πολεμοκαπηλίας και αρνητικής προπαγάνδας της Δύσης. Όσοι εμπνέονται ακόμη από αυτό τον δρόμο δεν πείθουν ευρέα ακροατήρια, αν και στην Ελλάδα η δύναμη του ΚΚΕ τείνει να ενισχυθεί, ιδίως ως αποτέλεσμα της σκληρότερης λιτότητας που βιώνει η ελληνική κοινωνία τα τελευταία πενήντα χρόνια.
Ο τρίτος δρόμος ξεκίνησε ως σοσιαλδημοκρατία, σε σύγκλιση με τον ευρωκομμουνισμό, με έμφαση στα επιτεύγματα της λεγόμενης κοινωνικής οικονομίας της αγοράς και του κράτους πρόνοιας στη μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά κατέληξε δεκανίκι του θατσερικού δόγματος, υπό την εκδοχή ιδίως του Μπλερ, νυν πολυεκατομμυριούχου, ιδρυτή πρόσφατα επενδυτικής τράπεζας στην καρδιά των χρηματοπιστωτικών παιγνίων. Αντίστοιχα, στη Γερμανία ήταν η «τριτοδρομική» σοσιαλδημοκρατία του Σρέντερ που εκπόνησε την περίφημη «Ατζέντα 2000», γκρεμίζοντας το πιο αξιόπιστο μοντέλο κοινωνικού κράτους. Τον τέταρτο δρόμο εισήγαγε προ ημερών ο Γιώργος Παπανδρέου, ως καταγγελία του τρίτου δρόμου, επιχειρώντας να εκσυγχρονίσει την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία και να τιθασεύσει τις παγκόσμιες αγορές με ένα, αρκετά νεφελώδες ακόμη, νέο μείγμα κράτους-αγοράς. Όσοι θυμούνται την εξαιρετικά διαυγή ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου το 1992 σε σύνοδο των Ευρωπαίων σοσιαλιστών στη Μαδρίτη, με θέμα «τι σημαίνει σοσιαλισμός σήμερα», θα διαπιστώσουν σημαντικά δάνεια στη νεόκοπη αντίληψη περί τέταρτου δρόμου. Επεσήμαινε, τότε, ο Α. Παπανδρέου, ότι είναι αβέβαιο αν το μοντέλο που περιέγραφε «θα είναι ικανό να επιβιώσει στην τρικυμία που εξαπέλυσε ο παγκόσμιος καπιταλισμός». Προφανώς, με το ίδιο σκεπτικό καθυστερεί σήμερα και η εφαρμογή του τέταρτου δρόμου, αφού οι σκληρές νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιβλήθηκαν το προηγούμενο εξάμηνο δεν έχουν καμία σχέση ούτε με αυτόν ούτε καν με το προεκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ.
Μήπως θα μπορούσαμε λοιπόν να επεξεργαστούμε και έναν πέμπτο ή έκτο δρόμο; Η ανθρώπινη φαντασία και η ευρηματικότητα είναι απεριόριστες. Στο σημείο αυτό ανακύπτει, όμως, η κλασική διάκριση μεταξύ θεωρίας και πράξης. Ως γνωστόν, ο δρόμος για την Κόλαση είναι σπαρμένος από αγαθές προθέσεις. Ενίοτε, οι αγαθές προθέσεις απλώς απαλύνουν τη δύσβατη διαδρομή των εργαζομένων προς την Κόλαση. Ας ελπίσουμε ότι ο τέταρτος δρόμος του Γιώργου Παπανδρέου δεν αποτελεί παυσίπονο καθ’ οδόν προς τη νεοφιλελεύθερη πυρά.