Εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ”, 4/5/2010
Η προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης και, κατ’ επέκταση, στο ΔΝΤ υπήρξε κατ’ αρχάς αποτέλεσμα της αποτυχίας της πολιτικής τάξης να τιθασεύσει τις κερδοσκοπικές πιέσεις και να «πείσει» τις αγορές για την απαρέγκλιτη εφαρμογή του προγράμματος σταθερότητας. Υπήρξε επίσης συνέπεια της πεισματικής άρνησης του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου να αντιληφθεί ότι ένας μηχανισμός στήριξης με τη συμμετοχή του ΔΝΤ αλλοιώνει τη φυσιογνωμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθιστώντας τη «συνέταιρο» ενός διεθνούς οργανισμού που φέρει στο DNA του νεοφιλελεύθερα ιδεολογικά χαρακτηριστικά και έχει συνδέσει την ιστορία του με ακραία κοινωνική αναλγησία, αλλά και με σοβαρές οικονομικές αποτυχίες στα κράτη όπου παρενέβη.
Ασφαλώς την ευθύνη γι’ αυτή την αποτυχία δεν θα ήταν ορθό να επωμιστεί η σημερινή κυβέρνηση. Η κατάσταση της χώρας δεν προέκυψε εν μιά νυκτί, αλλά συνυφαίνεται με τη χρεοκοπία ενός συγκεκριμένου μοντέλου ανάπτυξης και τη στρεβλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος επί δεκαετίες. Παραμένει, βέβαια, ανοικτό το ερώτημα αν προσφέρονταν εναλλακτικές λύσεις. Και αυτό το οποίο επιχειρείται να προβληθεί από ποικίλα κέντρα ισχύος είναι ότι άλλη λύση πέρα από την προσφυγή στον συγκεκριμένο μηχανισμό δεν υπήρχε. Αν δεχθούμε όμως μια τέτοια εκδοχή, τότε η πολιτική χάνει κάθε νόημα, η δημοκρατία μετατρέπεται σε διεκπεραιωτική επιλογή μεταξύ διαχειριστών και η λήψη αποφάσεων για τα μείζονα ζητήματα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής ανατίθεται εν πολλοίς σε αλλοδαπούς τεχνοκράτες, υπαλλήλους διεθνών οργανισμών.
Όταν το 1874 ο Χαρίλαος Τρικούπης δημοσίευσε στην εφημερίδα «Καιροί» το περίφημο άρθρο του με τον τίτλο «Τις πταίει», που αποτέλεσε αφορμή για κρίσιμους μετασχηματισμούς στη λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, το κεντρικό ερώτημα που έθετε ήταν «μη τυχόν πταίει το έθνος;». Μήπως, δηλαδή, έφερε ευθύνη η κοινωνία για τις αντικοινοβουλευτικές εκτροπές και την αυθαιρεσία του στέμματος; Μήπως η ευθύνη της κοινωνίας εντοπιζόταν στο γεγονός ότι δεν εκδηλώνονταν ισχυρές λαϊκές αντιδράσεις απέναντι στην πολιτική αυθαιρεσία; Εμμέσως πλην σαφώς ο Τρικούπης, θέτοντας το δίλημμα «υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση», θεωρήθηκε υποκινητής λαϊκής εξέγερσης, διώχθηκε και φυλακίστηκε.
Κατ’ αντιστοιχία μπορεί να τεθεί σήμερα το ερώτημα αν ευθύνεται η σημερινή ή οι προηγούμενες κυβερνήσεις ή η αναπαραγόμενη με τις γνωστές διαδικασίες πολιτική τάξη στο σύνολό της και τα στερούμενα ουσιαστικής εσωτερικής δημοκρατίας πολιτικά κόμματα. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι για την υπερχρέωση της χώρας και τη θλιβερή εικόνα της οικονομίας και του κράτους δεν ευθύνονται οι κερδοσκόποι. Δεν θα ήταν πάντως άτοπο να αναλάβει μέρος της ευθύνης η ελληνική κοινωνία, που συνέπραξε με ποικίλους τρόπους στη χρεοκοπία, είτε μετέχοντας στο πελατειακό παίγνιο, φοροδιαφεύγοντας, διαφθείροντας και διαφθειρόμενη, καταναλώνοντας υπερδανειζόμενη, ψηφίζοντας και νομιμοποιώντας τη συγκεκριμένη πολιτική τάξη, είτε απλώς σιωπώντας από αδιαφορία ή συνενοχή. Η απάντηση λοιπόν στο «τις πταίει» είναι πως η ευθύνη κατανέμεται συλλογικά. Και μόνο με συλλογική ευθύνη μπορεί να αντισταθεί η χώρα στην περαιτέρω υποβάθμιση.
Ασφαλώς την ευθύνη γι’ αυτή την αποτυχία δεν θα ήταν ορθό να επωμιστεί η σημερινή κυβέρνηση. Η κατάσταση της χώρας δεν προέκυψε εν μιά νυκτί, αλλά συνυφαίνεται με τη χρεοκοπία ενός συγκεκριμένου μοντέλου ανάπτυξης και τη στρεβλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος επί δεκαετίες. Παραμένει, βέβαια, ανοικτό το ερώτημα αν προσφέρονταν εναλλακτικές λύσεις. Και αυτό το οποίο επιχειρείται να προβληθεί από ποικίλα κέντρα ισχύος είναι ότι άλλη λύση πέρα από την προσφυγή στον συγκεκριμένο μηχανισμό δεν υπήρχε. Αν δεχθούμε όμως μια τέτοια εκδοχή, τότε η πολιτική χάνει κάθε νόημα, η δημοκρατία μετατρέπεται σε διεκπεραιωτική επιλογή μεταξύ διαχειριστών και η λήψη αποφάσεων για τα μείζονα ζητήματα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής ανατίθεται εν πολλοίς σε αλλοδαπούς τεχνοκράτες, υπαλλήλους διεθνών οργανισμών.
Όταν το 1874 ο Χαρίλαος Τρικούπης δημοσίευσε στην εφημερίδα «Καιροί» το περίφημο άρθρο του με τον τίτλο «Τις πταίει», που αποτέλεσε αφορμή για κρίσιμους μετασχηματισμούς στη λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, το κεντρικό ερώτημα που έθετε ήταν «μη τυχόν πταίει το έθνος;». Μήπως, δηλαδή, έφερε ευθύνη η κοινωνία για τις αντικοινοβουλευτικές εκτροπές και την αυθαιρεσία του στέμματος; Μήπως η ευθύνη της κοινωνίας εντοπιζόταν στο γεγονός ότι δεν εκδηλώνονταν ισχυρές λαϊκές αντιδράσεις απέναντι στην πολιτική αυθαιρεσία; Εμμέσως πλην σαφώς ο Τρικούπης, θέτοντας το δίλημμα «υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση», θεωρήθηκε υποκινητής λαϊκής εξέγερσης, διώχθηκε και φυλακίστηκε.
Κατ’ αντιστοιχία μπορεί να τεθεί σήμερα το ερώτημα αν ευθύνεται η σημερινή ή οι προηγούμενες κυβερνήσεις ή η αναπαραγόμενη με τις γνωστές διαδικασίες πολιτική τάξη στο σύνολό της και τα στερούμενα ουσιαστικής εσωτερικής δημοκρατίας πολιτικά κόμματα. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι για την υπερχρέωση της χώρας και τη θλιβερή εικόνα της οικονομίας και του κράτους δεν ευθύνονται οι κερδοσκόποι. Δεν θα ήταν πάντως άτοπο να αναλάβει μέρος της ευθύνης η ελληνική κοινωνία, που συνέπραξε με ποικίλους τρόπους στη χρεοκοπία, είτε μετέχοντας στο πελατειακό παίγνιο, φοροδιαφεύγοντας, διαφθείροντας και διαφθειρόμενη, καταναλώνοντας υπερδανειζόμενη, ψηφίζοντας και νομιμοποιώντας τη συγκεκριμένη πολιτική τάξη, είτε απλώς σιωπώντας από αδιαφορία ή συνενοχή. Η απάντηση λοιπόν στο «τις πταίει» είναι πως η ευθύνη κατανέμεται συλλογικά. Και μόνο με συλλογική ευθύνη μπορεί να αντισταθεί η χώρα στην περαιτέρω υποβάθμιση.